ملاتونین (Melatonin) هورمونی طبیعی است که توسط غده پینه‌آل در مغز و در پاسخ به تاریکی ترشح می‌شود. نقش اصلی آن، تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن و آماده‌سازی فرد برای خواب است.
با افزایش اختلالات خواب مانند بی‌خوابی، تأخیر در خواب، و اختلالات ناشی از شیفت کاری، برخی افراد به سراغ آزمایش سطح ملاتونین رفته‌اند. اما آیا این تست برای همه مفید است؟ و چه کسانی باید آن را انجام دهند؟
تست سطح ملاتونین چیست و چگونه انجام می‌شود؟
این تست از راه‌های مختلفی انجام می‌شود:
-
تست بزاقی:
رایج‌ترین و غیرتهاجمی‌ترین روش برای اندازه‌گیری زمان شروع ترشح ملاتونین در نور کم (DLMO). این روش استاندارد طلایی برای بررسی اختلالات فاز خواب محسوب می‌شود. -
تست خونی:
برای اندازه‌گیری سطح دقیق ملاتونین در یک زمان خاص (معمولاً در شب) استفاده می‌شود. کاربرد آن بیشتر در مطالعات تخصصی یا شرایط بالینی پیچیده است. -
تست ادراری:
با سنجش سطح ۶-Sulfatoxymelatonin، متابولیت اصلی ملاتونین، تصویری کلی از تولید شبانه این هورمون ارائه می‌دهد.
بهترین زمان انجام تست
سطح‌ملاتونین از حدود ساعت ۷ شب شروع به افزایش می‌کند و در نیمه‌شب به اوج خود می‌رسد. برای دقت بیشتر در نتیجه:
-
نمونه‌گیری باید در شرایط نور کم یا تاریکی نسبی انجام شود
-
زمان‌بندی دقیق طبق الگوی خواب فرد تنظیم شود
کاربردهای بالینی تست ملاتونین
🔹 بررسی اختلالات ریتم شبانه‌روزی
-
سندرم تأخیر فاز خواب (DSPS)
-
سندرم پیش‌فاز خواب (ASPS)
-
اختلالات خواب ناشی از پرواز طولانی (Jet Lag)
-
مشکلات خواب در شیفت‌های کاری متغیر
🔹 پایش اثربخشی درمان با ملاتونین
-
در کودکان با اوتیسم یا ADHD
-
در افراد نابینا با اختلال ریتم خواب-بیداری
مزایای تست سطح ملاتونین
-
غیرتهاجمی (به‌ویژه نمونه بزاق و ادرار)
-
ارزیابی دقیق DLMO برای تنظیم چرخه خواب
-
کمک به انتخاب دوز و زمان مصرف مکمل ملاتونین
-
کاربرد ویژه در اختلالات خواب مزمن یا مقاوم به درمان
محدودیت‌ها و ملاحظات
-
تفسیر نتایج باید توسط پزشک متخصص خواب انجام شود
-
سطح ملاتونین می‌تواند تحت‌تأثیر عواملی مانند:
⬅ نور محیط، استرس، سن، مصرف داروها و رژیم غذایی قرار گیرد -
در بی‌خوابی‌های ساده یا مرتبط با اضطراب، این تست معمولاً توصیه نمی‌شود
جمع‌بندی
تست سطح‌ملاتونین، به‌ویژه از طریق بزاق، می‌تواند ابزار دقیقی برای تشخیص اختلالات خواب مرتبط با ریتم شبانه‌روزی باشد. این آزمایش در بیماران با مشکلات مزمن خواب، جت‌لگ یا مصرف مکمل‌ملاتونین توصیه می‌شود. اما در موارد بی‌خوابی ساده، معمولاً نیازی به آن نیست. تفسیر دقیق نتایج و برنامه‌ریزی درمانی باید با مشورت پزشک انجام گیرد تا بهترین نتیجه حاصل شود.
منابع:
NIH – Melatonin and Chronobiology
No. 30
۰۴/۰۴
