اختلالات الکترولیتی در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی (CKD)

نارسایی مزمن کلیوی (CKD) یکی از بیماری‌های تدریجی و پیش‌رونده است که باعث کاهش عملکرد کلیه‌ها در حفظ تعادل مایعات، الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد بدن می‌شود. یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین پیامدهای CKD، اختلال در تعادل الکترولیت‌هاست که می‌تواند منجر به عوارض جدی قلبی، عصبی و عضلانی شود.

در این مقاله، مهم‌ترین اختلالات الکترولیتی مرتبط با CKD و آزمایش‌های ضروری برای پایش و درمان آن‌ها بررسی می‌شود.

چرا در CKD اختلال الکترولیتی رخ می‌دهد؟

کلیه‌ها در تنظیم غلظت الکترولیت‌هایی نظیر پتاسیم، سدیم، کلسیم، فسفر و بیکربنات نقش کلیدی دارند. در CKD، دفع یا بازجذب مناسب این یون‌ها مختل می‌شود که منجر به افزایش یا کاهش غیرطبیعی آن‌ها در خون خواهد شد.

 شایع‌ترین اختلالات الکترولیتی در نارسایی مزمن کلیوی (CKD)

1. هایپرکالمی (افزایش پتاسیم خون)

   • شایع‌ترین و خطرناک‌ترین اختلال در CKD

   • دلایل: کاهش دفع، اسیدوز متابولیک، داروهای ACEi، ARB، اسپیرونولاکتون

   • علائم: آریتمی قلبی، ضعف عضلانی، ایست قلبی

   • آزمایش: پتاسیم سرم (K⁺)

2. هایپوناترمی (کاهش سدیم خون)

   • در مراحل پیشرفته CKD به‌ویژه با احتباس آب یا دیورتیک‌ها دیده می‌شود

   • علائم: تهوع، سردرگمی، تشنج

   • آزمایش: سدیم سرم (Na⁺)

3. هیپوکلسیمی (کاهش کلسیم خون)

   • ناشی از کاهش تولید ویتامین D فعال و افزایش فسفر

   • علائم: کرامپ عضلانی، گزگز، تتانی، نرمی استخوان

   • آزمایش‌ها: کلسیم تام و یونیزه، ویتامین D، PTH

4. هایپرفسفاتمی (افزایش فسفر خون)

   • در اثر کاهش دفع کلیوی فسفر

   • عوارض: رسوب کلسیم-فسفر در بافت نرم، کلسیفیکاسیون عروقی

   • آزمایش: فسفر سرم

5. اسیدوز متابولیک

   • ناشی از تجمع یون هیدروژن و کاهش بیکربنات

   • علائم: تنفس سریع، ضعف، کاهش توده استخوانی

   • آزمایش: بیکربنات (HCO₃⁻)، گازهای خون (ABG)

6. هیپو یا هایپرمنیزیمی

   • هایپرمنیزیمی بیشتر در بیماران دیالیزی و مصرف مکمل دیده می‌شود

   • علائم: افت فشار، ضعف، ایست قلبی

   • آزمایش: منیزیم سرم

 آزمایش‌های ضروری برای پایش الکترولیت‌ها در CKD

• الکترولیت‌های پایه: Na⁺, K⁺, Cl⁻, HCO₃⁻

• کلسیم و فسفر سرم

• منیزیم

• ویتامین D (25(OH)D و ۱,۲۵(OH)₂D)

• هورمون پاراتیروئید (PTH)

• کراتینین و BUN برای برآورد GFR

پیامدهای بالینی اختلالات الکترولیتی

• آریتمی‌های قلبی خطرناک

• اختلال در انقباض عضلانی و عملکرد اعصاب

• نارسایی تنفسی ناشی از اسیدوز

• استئوودیس‌تروفی کلیوی (Renal Osteodystrophy)

• افزایش خطر مرگ‌ومیر قلبی-عروقی

درمان اختلالات الکترولیتی در CKD

• رژیم غذایی محدود از نظر پتاسیم، فسفر و سدیم

• استفاده از داروهای متصل‌کننده فسفات مانند Sevelamer

• مکمل ویتامین D و تنظیم PTH

• دیالیز در مراحل پیشرفته یا اختلالات شدید

• تنظیم یا قطع داروهای پتاسیم‌افزا تحت نظر پزشک متخصص

نتیجه‌گیری

اختلالات الکترولیتی در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه نه‌تنها شایع هستند، بلکه می‌توانند تهدیدی جدی برای جان بیمار باشند، به‌ویژه زمانی که به آریتمی‌های قلبی، ضعف عضلانی یا اسیدوز متابولیک منجر شوند. شناسایی زودهنگام این اختلالات از طریق آزمایش‌های منظم و تفسیر دقیق نتایج آزمایشگاهی، نقش مهمی در کنترل روند بیماری دارد.

منابع :

National Kidney Foundation – Electrolyte Disorders in CKD

LabTestsOnline – Electrolyte Panel

UpToDate – Hyperkalemia in CKD

No. 43

۰۴/۰۴