نوروپاتی دیابتی یکی از شایع‌ترین عوارض مزمن دیابت است که معمولاً به علت آسیب متابولیک و عروقی به عصب‌ها شناخته می‌شود. با این حال، در سال‌های اخیر مشخص شده است که **در بخشی از بیماران دیابتی، مکانیسم خودایمنی نیز در تخریب عصب‌ها نقش دارد. وجود آنتی‌بادی ضد MAC (یا Anti‑MAC‑Ab) یکی از شواهد بیوشیمیایی مهم در تأیید این نوع خاص از نوروپاتی است که آن را تحت عنوان نوروپاتی دیابتی خودایمنی (Autoimmune Diabetic Neuropathy) می‌شناسند.
Anti‑MAC‑Ab چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟
MAC (Membrane Attacking Complex) بخشی از مسیر پایانی سیستم کمپلمان است که وظیفه تخریب سلول‌های هدف را از طریق ایجاد سوراخ در غشای آن‌ها برعهده دارد. گاهی اوقات، در شرایط التهابی مزمن یا خودایمن، بدن به اشتباه علیه اجزاء این مجموعه آنتی‌بادی تولید می‌کند.
در بیماران دیابتی، Anti‑MAC‑Ab به دلایل زیر ظاهر می‌شود:
– آسیب اکسیداتیو و گلیکوزیلاسیون مزمن پروتئین‌های عصبی
– نشت آنتی‌ژن‌های عصبی و تحریک سیستم ایمنی
– نقص در مهارکننده‌های ذاتی کمپلمان (CD59، Vitronectin)
– تعامل بین محصولات نهایی گلیکوزیلاسیون (AGEs) و پاسخ ایمنی سلولی
در نتیجه، سیستم ایمنی در مسیر اشتباهی قرار می‌گیرد و به جای محافظت از عصب، به غلاف میلین یا سلول‌های شوآن حمله می‌کند.
نوروپاتی دیابتی خودایمنی؛ متمایز از نوروپاتی کلاسیک
در نوع کلاسیک، آسیب عصبی ناشی از کاهش جریان خون و افزایش متابولیت‌های سمی گلوکز است.
اما در نوع خودایمنی، علائم معمولاً حاد‌تر و نامتقارن‌تر پیشرفت می‌کنند و می‌توانند به درمان‌های ایمونوتراپی پاسخ دهند.
ویژگی‌های بالینی مهم:
– شروع ناگهانی درد سوزشی و ضعف عضلانی
– توزیع غیرقرینه در اندام‌ها
– حضور علائم اتونومیک (افت فشار وضعیتی، تعریق غیرطبیعی)
– تشدید در دوره‌های شبه‌عفونت یا پس از استرس ایمنی
– بهبود نسبی پس از درمان با استروئید یا IVIg
این یافته‌ها نشان می‌دهد که تشخیص ایمونولوژیک می‌تواند مسیر درمانی بیماران را تغییر دهد.
تست Anti‑MAC‑Ab؛ گامی در تشخیص افتراقی دقیق
تست آنتی‑MAC معمولاً در بیماران دیابتی با علائم غیرمعمول نوروپاتی درخواست می‌شود.
نکات کلیدی درباره این تست:
– روش استاندارد: ELISA یا وسترن بلات با هدف شناسایی آنتی‌بادی علیه زیرواحدهای C5b‑۹
– نمونه مورد نیاز: سرم (گاهی CSF برای بررسی درگیری مرکزی)
– تفسیر نتایج: تیتر بالا در حضور علائم حسی و حرکتی غیرقرینه، مطرح‌کننده منشأ خودایمنی است
– ارزیابی همزمان با سایر مارکرها مانند Anti‑GM1، Anti‑MAG و سطح کمپلمان (C3، C4) توصیه می‌شود
پیامدهای درمانی و رویکرد جدید بالینی
در صورت تأیید Anti‑MAC‑Ab مثبت، درمان فراتر از کنترل قند خون خواهد رفت و هدف اصلی، مهار التهاب و جلوگیری از آسیب بیشتر عصبی است.
رویکرد درمانی متعادل شامل:
– کنترل دقیق گلوکز خون برای کاهش استرس اکسیداتیو
– ایمونوتراپی هدفمند (IVIg، کورتیکواستروئید، پلاسمافرز) در موارد فعال
– مصرف داروهای پایدارکننده ایمنی مانند آزارتیوپرین در عودهای مکرر
– پایش مداوم عملکرد حسی و هدایت عصبی (NCS)
– ارزیابی پاسخ به درمان با کاهش تیتر آنتی‌بادی و بهبود علائم بالینی
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا هر دیابتی با درد پا نیاز به تست Anti‑MAC‑Ab دارد؟
خیر، این تست برای بیمارانی تجویز می‌شود که علائم عصبی نامتقارن، ناگهانی یا مقاوم به درمان معمول دارند.
۲. آیا Anti‑MAC‑Ab مثبت به‌طور قطعی به معنی نوروپاتی خودایمنی است؟
خیر، ولی در ترکیب با یافته‌های بالینی و الکتروفیزیولوژیک، تشخیص را بسیار محتمل می‌سازد.
۳. آیا درمان‌های ایمونولوژیک در همه بیماران مؤثر است؟
فقط در بیمارانی که منشأ خودایمنی اثبات شده باشد؛ درمان زودهنگام بهترین نتایج را دارد.
جمع‌بندی
وجود Anti‑MAC‑Ab در بیماران دیابتی مبتلا به علائم غیرمعمول نوروپاتی، نشانه مهمی از درگیری خودایمنی است. توجه به این شاخص می‌تواند تشخیص را از «نوروپاتی متابولیک ساده» به «نوروپاتی ایمنی قابل درمان» تغییر دهد. گنجاندن این تست در ارزیابی بالینی بیماران منتخب، دیدگاه جدیدی در درمان و بهبود کیفیت زندگی آنان ایجاد می‌کند.
منابع :
– [LabTestsOnline – Complement and Autoimmune Neuropathy Tests]
– [Mayo Clinic – Diabetic Neuropathy Overview]
No.96
۰۴/۰۸