سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از شایع‌ترین اختلالات عملکردی دستگاه گوارش است که با علائمی مانند درد شکم، نفخ، اسهال یا یبوست بر کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر اثر می‌گذارد. مطالعات جدید نشان داده‌اند که هورمون‌های روده‌ای نقش مهمی در تنظیم حرکت، ترشح و حساسیت روده دارند و تغییرات در سطح یا عملکرد این هورمون‌ها می‌تواند با بروز یا تشدید IBS مرتبط باشد. شناخت ارتباط میان این هورمون‌ها و سندرم روده تحریک‌پذیر به بهبود تشخیص و طراحی درمان‌های مؤثر کمک می‌کند.
هورمون‌های اصلی روده‌ای و نقش آنها
۱. سروتونین (۵-HT)
– نقش کلیدی در کنترل حرکات روده و حساسیت عصبی
– در IBS، ترشح سروتونین ممکن است بیش‌ازحد یا کمتر از حالت طبیعی باشد، که می‌تواند منجر به اسهال یا یبوست شود.
۲. موتیلین (Motilin)
– تنظیم امواج حرکتی معده و روده در حالت ناشتا
– اختلال در ترشح موتیلین ممکن است به تغییر ریتم حرکتی و نفخ منجر شود.
۳.PYY (Peptide YY)
– کاهش سرعت تخلیه معده و حرکت روده
– افزایش یا کاهش سطح آن می‌تواند بر الگوی اجابت مزاج اثر بگذارد.
۴. GLP-1 (Glucagon-like peptide-1)
– تنظیم ترشح انسولین، کند کردن تخلیه معده
– تغییر در فعالیت GLP-1 ممکن است به احساس سیری زودهنگام یا تغییر حرکت روده بینجامد.
۵. VIP (Vasoactive Intestinal Peptide)
– گشاد کردن رگ‌های خونی، افزایش ترشح مایعات در روده
– اختلال در VIP می‌تواند به اسهال مزمن یا مشکلات جذب مواد منجر شود.
ارتباط هورمون‌های روده‌ای با IBS
تحقیقات نشان می‌دهد که بیماران مبتلا به IBS اغلب دچار عدم تعادل هورمون‌های گوارشی هستند. این تغییرات ممکن است:
– حساسیت بیش از حد اعصاب روده را ایجاد کند.
– سرعت عبور مواد غذایی از روده را تغییر دهد.
– الگوهای ترشح مایعات و آنزیم‌ها را مختل کند.
در IBS-نوع اسهالی، معمولاً ترشح سروتونین و VIP افزایش می‌یابد، در حالی که در IBS-نوع یبوستی، ممکن است سطح سروتونین و PYY پایین‌تر باشد.
پیامدهای بالینی و درمان‌های نوین
– آزمایش‌ها و تحقیقات هورمونی در حال بررسی نقش دقیق این مواد در IBS هستند.
– داروهای هدفمند هورمونی مانند آگونیست‌ها یا آنتاگونیست‌های گیرنده سروتونین (مانند تگاسرود یا آلاسترون) برای برخی بیماران مؤثرند.
– تعدیل رژیم غذایی، مدیریت استرس و درمان‌های پروبیوتیکی نیز بر تعادل هورمون‌های روده اثر مثبت دارند.
نکات مهم برای بیماران IBS
– ثبت الگوی غذایی و علائم می‌تواند به شناسایی عوامل محرک کمک کند.
– مشاوره با متخصص گوارش برای بررسی امکان درمان‌های هورمونی توصیه می‌شود.
– پرهیز از آلرژن‌ها یا مواد غذایی پرتحریک مانند کافئین و الکل مفید است.
پرسش‌های متداول
۱. آیا تغییرات هورمونی تنها علت IBS هستند؟
خیر، IBS ترکیبی از عوامل عصبی، ایمنی، میکروبیوم روده و هورمونی است.
۲. آیا درمان‌های هدفمند هورمون‌های روده‌ای در ایران موجودند؟
برخی داروهای مؤثر بر گیرنده‌های سروتونین و GLP-1 در ایران موجود هستند، اما مصرف باید زیر نظر پزشک انجام شود.
۳. آیا کنترل هورمون‌ها می‌تواند علائم IBS را به طور کامل از بین ببرد؟
در بسیاری از بیماران بهبود قابل‌توجهی دیده می‌شود، اما درمان کامل به عوامل متعددی وابسته است.
جمع بندی
هورمون‌های روده‌ای مانند سروتونین، موتیلین، PYY، GLP-1 و VIP نقش مهمی در تنظیم عملکرد دستگاه گوارش دارند. تغییرات در این هورمون‌ها می‌تواند باعث بروز یا تشدید سندرم روده تحریک‌پذیر شود. درک بهتر این ارتباط، راه را برای درمان‌های دقیق‌تر و مؤثرتر باز می‌کند. رویکرد ترکیبی شامل درمان‌های دارویی، اصلاح سبک زندگی و مدیریت استرس بهترین نتایج را در کنترل IBS ارائه می‌دهد.
منابع :
– Mayo Clinic – Irritable Bowel Syndrome Overview
– MedlinePlus – Digestive Hormones and GI Function
No.16
۰۴/۰۷
