سندروم متابولیک مجموعه‌ای از عوامل خطر شامل چاقی شکمی، فشارخون بالا، قند خون ناشتا بالا، تری‌گلیسرید بالا و HDL پایین است که داشتن حداقل سه مورد از آن‌ها، تشخیص را قطعی می‌کند. این وضعیت خطر دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی–عروقی را به‌شدت افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، هورمون‌های تیروئید (T3 و T4) کنترل‌کننده سرعت سوخت‌وساز بدن هستند و هرگونه اختلال در عملکرد تیروئید (کم‌کاری یا پرکاری) می‌تواند مؤلفه‌های سندروم متابولیک را تغییر دهد. این دو حوزه رابطه‌ای دوطرفه و تقویت‌کننده دارند.
سندروم متابولیک: معیارها و پیامدها
معیارهای تشخیص:
-
دور کمر بالا (چربی شکمی)
-
تری‌گلیسرید ≥ ۱۵۰ mg/dL
-
HDL پایین (کمتر از ۴۰ در مردان، کمتر از ۵۰ در زنان)
-
فشارخون بالا
-
قند خون ناشتا ≥ ۱۰۰ mg/dL
داشتن سه معیار یا بیشتر = سندروم متابولیک.
پیامدها: افزایش خطر دیابت نوع ۲، سکته مغزی، بیماری قلبی و مرگ‌ومیر زودرس
نقش تیروئید در تنظیم متابولیسم
هورمون‌های T3 و T4 بر وزن، ضربان قلب، دمای بدن، پروفایل چربی، قند خون و فشارخون اثر مستقیم دارند. اختلالات تیروئید می‌توانند تعادل متابولیک را بر هم بزنند.
کم‌کاری تیروئید و سندروم متابولیک
-
افزایش LDL و تری‌گلیسرید: شایع‌ترین تغییر چربی خون در کم‌کاری تیروئید
-
مقاومت به انسولین و چربی شکمی: با کاهش مصرف گلوکز و تغییر عملکرد ناقل‌های گلوکز
-
شیوع بالاتر سندروم متابولیک حتی در کم‌کاری تحت‌بالینی
-
علائم بالینی: خستگی، اضافه‌وزن، یبوست، عدم تحمل سرما، پوست خشک
پرکاری تیروئید و تغییرات متابولیک
-
افزایش مصرف انرژی و کاهش وزن
-
عدم تحمل گلوکز و تغییر در چربی خون
-
اثر بر فشارخون و ضربان قلب
-
علائم بالینی: تپش قلب، تعریق، اضطراب، بی‌قراری
چرخه دوطرفه
-
اختلال تیروئید → تغییر متابولیسم: تغییر پروفایل چربی، قند و فشارخون
-
سندروم متابولیک → تغییر تیروئید: چاقی شکمی و مقاومت به انسولین می‌توانند محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–تیروئید را مختل کنند
چه زمانی باید عملکرد تیروئید را بررسی کرد؟
-
دیس‌لیپیدمی مقاوم به درمان
-
افزایش وزن بی‌دلیل یا چاقی شکمی واضح
-
قند خون مرزی یا بالا همراه با علائم تیروئیدی
-
وجود نشانه‌های بالینی کم‌کاری یا پرکاری
آزمایش‌ها: TSH و در صورت غیرطبیعی بودن، Free T4
راهبردهای مدیریت و درمان
کم‌کاری تیروئید: لووتیروکسین طبق نظر پزشک → بهبود LDL و تری‌گلیسرید
پرکاری تیروئید: داروهای ضدتیروئید، ید رادیواکتیو یا جراحی → پایش قلب و استخوان
اصلاح سبک زندگی برای سندروم متابولیک:
-
فعالیت بدنی منظم (۱۵۰ دقیقه در هفته)
-
رژیم مدیترانه‌ای یا گیاه‌پایه کامل
-
کاهش دور کمر و کنترل فشارخون، قند و چربی خون
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا درمان کم‌کاری تیروئید سندروم‌متابولیک را برطرف می‌کند؟
خیر، اما می‌تواند برخی مؤلفه‌ها مانند لیپیدها را بهبود دهد.
۲) پرکاری تیروئید با وزن پایین هم مشکل‌ساز است؟
بله، ممکن است باعث عدم تحمل گلوکز و مشکلات قلبی شود.
۳) چه زمانی باید عملکرد تیروئید را در بیماران با چربی خون بالا بررسی کرد؟
در دیس‌لیپیدمی مقاوم یا همراه با علائم تیروئیدی
جمع‌بندی
رابطه بین عملکرد تیروئید و سندروم متابولیک پیچیده و دوطرفه است. شناسایی و درمان به‌موقع اختلالات تیروئید در بیماران با سندروم متابولیک، همراه با تغییر سبک زندگی، می‌تواند خطر دیابت و بیماری قلبی را کاهش دهد.
منابع:
Deshmukh 2018 — پت‌ام‌سی (PMC)
No. 39
۰۴/۰۵