استئوپروز یا پوکی استخوان، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اسکلتی در سراسر جهان است که با کاهش تراکم و تخریب ساختار میکروسکوپی استخوان‌ها همراه است. این بیماری خاموش بیش از ۲۰۰ میلیون نفر را درگیر کرده و هر ساله باعث میلیون‌ها شکستگی، ناتوانی و هزینه‌های قابل توجه درمانی می‌شود. در این مقاله به بررسی علل، عوامل خطر و راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از استئوپروز می‌پردازیم تا با افزایش آگاهی، گامی مؤثر در حفظ سلامت استخوان‌ها برداشته شود.
عوامل مؤثر در بروز استئوپروز
۱. عوامل غیرقابل کنترل
برخی عوامل زمینه‌ساز استئوپروز خارج از کنترل ما هستند، از جمله:
سن و جنسیت:
اوج تراکم استخوان در حدود ۳۰ سالگی حاصل می‌شود و پس از آن، به‌ویژه در زنان یائسه، روند کاهش آن آغاز می‌شود. در این دوره، به‌دلیل افت سطح استروژن، سالانه ۲ تا ۳ درصد از تراکم استخوانی کاسته می‌شود؛ از این رو، زنان پس از یائسگی در معرض بالاتری از خطر شکستگی قرار دارند.
ژنتیک و نژاد:
سابقه خانوادگی شکستگی یا پوکی استخوان، خطر ابتلا را بیش از دو برابر می‌کند. همچنین، تفاوت‌های نژادی نیز مؤثر هستند؛ به عنوان مثال، زنان سفیدپوست در مقایسه با زنان سیاه‌پوست بیشتر در معرض خطرند، در حالی که آسیایی‌ها با وجود تراکم استخوانی کمتر، میزان شکستگی پایین‌تری را تجربه می‌کنند.
۲. عوامل قابل اصلاح
کمبودهای تغذیه‌ای:
مصرف ناکافی کلسیم (کمتر از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز) و ویتامین D (زیر ۳۰ نانوگرم/میلی‌لیتر) از دلایل اصلی کاهش تراکم استخوان است. در مناطقی با تابش محدود نور خورشید مانند خاورمیانه، کمبود ویتامین D شیوع بالایی دارد. برای مثال، در پاکستان بیش از ۸۰ درصد زنان مبتلا به استئوپروز دچار کمبود این ویتامین هستند.
مصرف زیاد نمک:
سدیم بیش از حد موجب دفع بیشتر کلسیم از بدن می‌شود و سالانه ۱ تا ۲ درصد از تراکم استخوانی را کاهش می‌دهد.
سبک زندگی بی‌تحرک:
ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی سریع، دویدن یا تمرین با وزنه‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان دارند و می‌توانند حتی سالانه ۱ تا ۳ درصد تراکم استخوان را افزایش دهند.
مصرف سیگار و الکل:
نیکوتین و کادمیوم موجود در دود سیگار فعالیت سلول‌های تخریب‌کننده استخوان را تحریک می‌کند. همچنین، مصرف بیش از ۳ واحد الکل در روز باعث اختلال در فرآیند بازسازی استخوان می‌شود.
تأثیر بیماری‌ها و داروها بر سلامت استخوان
برخی بیماری‌های مزمن مانند هایپرپاراتیروئیدیسم یا آرتریت روماتوئید، به دلیل التهاب مداوم یا استفاده از داروهای استروئیدی، خطر استئوپروز را افزایش می‌دهند. همچنین، مصرف طولانی‌مدت داروهایی نظیر گلوکوکورتیکوئیدها یا مهارکننده‌های پمپ پروتون نیز با کاهش تراکم استخوانی مرتبط است.
نگاهی منطقه‌ای به شیوع استئوپروز
شیوع پوکی استخوان در میان زنان یائسه در خاورمیانه بین ۱۹ تا ۳۷ درصد گزارش شده است. با وجود کمبود گسترده ویتامین D (بیش از ۸۰ درصد)، نرخ شکستگی لگن در این جمعیت‌ها کمتر از کشورهای غربی است که ممکن است به دلایل ژنتیکی یا تفاوت‌های زیست‌مکانیکی بازگردد.
جنوب آسیا:
در کشورهایی مانند پاکستان، عواملی نظیر چندزایی، وزن پایین، شیردهی طولانی‌مدت و کم‌تحرکی در محیط‌های بسته، باعث شده است تا ۶۵ درصد زنان به استئوپروز مبتلا باشند. همچنین، ۷۲ درصد از زنان شهری دچار کمبود ویتامین D هستند.
غربالگری و پیشگیری از پوکی استخوان
غربالگری:
براساس راهنمای جدید USPSTF در سال ۲۰۲۵، انجام اسکن DXA برای تمام زنان بالای ۶۵ سال و زنان یائسه زیر این سن با عوامل خطر بالا توصیه می‌شود.
غربالگری منظم، به‌ویژه در سنین بالا یا در افراد دارای سابقه خانوادگی، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام آن دارد. تغذیه غنی از کلسیم و ویتامین D، ورزش منظم و ترک سیگار از راهکارهای اصلی پیشگیری محسوب می‌شوند. شناسایی زودهنگام و تغییر سبک زندگی می‌تواند روند پیشرفت بیماری را متوقف کند. مراقبت آگاهانه، کلید حفظ سلامت استخوان‌هاست.
نتیجه‌گیری
استئوپروز بیماری خاموشی است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند به شکستگی‌های ناتوان‌کننده منجر شود. تغذیه صحیح، فعالیت بدنی منظم، پرهیز از عوامل خطر و انجام غربالگری‌های منظم از ارکان اصلی پیشگیری هستند. استفاده از مکمل‌های ویتامین D و برنامه‌های کاهش خطر افتادن می‌تواند به طور چشمگیری احتمال شکستگی لگن در سالمندان را کاهش دهد.
منبع: