لاکتات بالا در آزمایش خون معمولاً به عنوان نشانه‌ای از اختلال متابولیسم سلولی یا کمبود اکسیژن تلقی می‌شود. اما یکی از اشتباهات تفسیر آزمایشگاهی رایج آن است که پزشک با مشاهده لاکتات‌بالا، فوراً احتمال بیماری میتوکندریال را مطرح کند بدون بررسی سطح پیروات (Pyruvate) و نسبت لاکتات/پیروات (L/P ratio). این رویکرد می‌تواند منجر به تشخیص نادرست و درمان اشتباه در بیماران نورولوژیک یا متابولیک شود.
اهمیت لاکتات و پیروات در متابولیسم سلولی
در فرآیند گلیکولیز، گلوکز به پیروات تبدیل می‌شود؛ زمانی که اکسیژن کافی در دسترس باشد، پیروات وارد چرخه کرِب می‌شود تا در میتوکندری انرژی (ATP) تولید کند. اما در شرایط هیپوکسی یا نقص عملکرد زنجیره تنفسی، پیروات به لاکتات تبدیل می‌شود.
بنابراین هر دو پارامتر – لاکتات و پیروات – باید با یکدیگر تفسیر شوند تا منبع اصلی اختلال متابولیک مشخص گردد.
چرا اندازه‌گیری همزمان لاکتات و پیروات ضروری است
ارزیابی نسبت لاکتات به پیروات، کلید افتراق میان دو گروه اصلی از بیماری‌ها است:
– افزایش نسبت لاکتات/پیروات (>20): معمولاً در اختلالات زنجیره تنفسی میتوکندریال یا هیپوکسی بافتی دیده می‌شود.
– نسبت طبیعی یا پایین (<10): بیشتر در نقایص پیرووات دهیدروژناز (PDH deficiency) یا اختلالات گلیکولیز دیده می‌شود.
صرفاً مشاهده سطح بالای لاکتات، بدون در نظر گرفتن پیروات، تصویری ناقص از وضعیت متابولیک ایجاد می‌کند و ممکن است منجر به تشخیص نادرست «بیماری میتوکندریال» در بیماری‌هایی شود که منشأ متفاوتی دارند (مانند شوک، سپسیس یا داروهای متابولیک‌بر).
مثال‌های بالینی از تفسیر اشتباه
– بیماری‌ای با لاکتات بالا و هیپوکسی بافتی به اشتباه به عنوان اختلال میتوکندریال گزارش می‌شود، در حالی‌که علت واقعی کاهش پرفیوژن است.
– بیمار کودک با اختلال پیرووات دهیدروژناز ممکن است با لاکتات بالا تشخیص میتوکندریال بگیرد، در حالی‌که بررسی پیروات افت نسبت L/P را آشکار می‌کند.
– در بیماران ICU، استرس فیزیولوژیک، سپسیس یا داروهایی مانند متفورمین، پروپوفول یا اپی‌نفرین می‌توانند سطح لاکتات را بالا ببرند، بدون ارتباط واقعی با ناهنجاری میتوکندری.
توصیه‌های آزمایشگاهی برای تفسیر دقیق
برای تفسیر دقیق متابولیسم لاکتات و پیروات باید به استانداردهای نمونه‌گیری و نگهداری دقت شود:
– نمونه باید در شرایط ناشتا و بدون استرس گرفته شود.
– از بستن طولانی تورنیکه پرهیز شود.
– خون باید بلافاصله در یخ قرار گیرد تا از تجزیه پیروات جلوگیری شود.
– محاسبه‌ی نسبت لاکتات/پیروات (L/P) باید همراه با گزارش نهایی باشد.
عدم رعایت این شرایط می‌تواند نسبت‌ها را تغییر داده و سبب تفسیر اشتباه شود.
مفهوم بالینی نسبت لاکتات به پیروات (L/P Ratio)
نسبت لاکتات/پیروات بازتابی از وضعیت اکسایش–احیای سلولی (NADH/NAD⁺) است.
- نسبت بالا → جمع‌شدن NADH، اختلال در زنجیره تنفسی (مانند بیماری میتوکندریال یا ایسکمی مغز).
- نسبت پایین → اختلال در چرخه پیرووات دهیدروژناز یا متابولیسم گلیکولیتیک.
بنابراین بدون ارزیابی همزمان پیروات، تفسیر لاکتات به تنهایی مانند دیدن نیمی از تصویر متابولیک است.
خطاهای رایج در تفسیر لاکتات‌بالا
– نادیده گرفتن دلایل غیرمیتوکندریال مانند سپسیس، شوک، کبد چرب، یا نارسایی تنفسی
– تحلیل نمونه‌های مانده یا گرم‌شده که باعث افزایش مصنوعی‌لاکتات می‌شوند.
– عدم سنجش پیروات در هنگام لاکتات‌می شدید.
– تفسیر نتایج بدون بررسی نسبت L/P و وضعیت بالینی بیمار.
در چه شرایطی باید نسبت‌لاکتات/پیروات اندازه‌گیری شود؟
– هر زمان لاکتات خون یا CSF بالا باشد (بیش از ۳ mmol/L) بدون علت واضح
– در شک به بیماری میتوکندری، مخصوصاً در کودکان با اختلال عصبی–عضلانی
– در مواردی از تشنج مقاوم به درمان، تأخیر رشد، یا اختلالات حرکتی ناشناخته
سؤالات متداول (FAQ)
۱. آیا لاکتات‌بالا همیشه به معنی بیماری میتوکندریال است؟
خیر. لاکتات بالا می‌تواند ناشی از هیپوکسی، شوک، عفونت یا داروها باشد. تشخیص میتوکندریال فقط با ارزیابی همزمان پیروات و بررسی بالینی ممکن است.
۲. نسبت‌لاکتات به پیروات چقدر باید باشد؟
در حالت طبیعی بین ۱۰ تا ۲۰ است. مقادیر بالاتر به‌نفع اختلال اکسیداتیو و مقادیر پایین‌تر به نفع نقص در متابولیسم پیرووات است.
۳. آیا می‌توان با سطح لاکتات‌بالا درمان را آغاز کرد؟
خیر. درمان هدفمند فقط پس از تشخیص دقیق علت لاکتات‌می (هیپوکسی، نقص میتوکندری، یا اختلال آنزیمی) باید شروع شود.
جمع‌بندی
افزایش‌لاکتات بدون توجه به پیروات مانند دیدن علائم بدون علت است. نسبت‌لاکتات به پیروات (L/P) ابزار حیاتی برای افتراق بین اختلالات میتوکندریایی واقعی و سایر علل ثانویه لاکتات‌می است. انجام همزمان هر دو تست و تفسیر آنها توسط پزشک متخصص می‌تواند از تشخیص اشتباه، درمان غیرضروری، و اضطراب بیماران جلوگیری کند.
منبع:
۱. [Cleveland Clinic – Lactic Acidosis Overview]
No.9
۰۴/۰۸
