در بیماران مبتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کند. یکی از مهم‌ترین ارگان‌هایی که درگیر می‌شود، کلیه‌ها هستند؛ حالتی که به آن نفریت لوپوس (Lupus Nephritis) گفته می‌شود.
تشخیص به‌موقع این عارضه حیاتی است، زیرا التهاب فعال می‌تواند منجر به آسیب دائمی کلیه شود. در این میان، آنتی‌بادی ضد DNA دو رشته‌ای یا Anti-dsDNA یکی از دقیق‌ترین نشانگرهای فعالیت بیماری، به‌ویژه در درگیری کلیوی لوپوس، محسوب می‌شود.
Anti-dsDNA چیست و چه نقشی در لوپوس دارد؟
آنتی‌بادی Anti-dsDNA نوعی اتوآنتی‌بادی است که علیه DNA دو رشته‌ای سلول‌های بدن ساخته می‌شود. این آنتی‌بادی به‌عنوان شاخص خاص بیماری لوپوس شناخته می‌شود و معمولاً در سایر بیماری‌های خودایمنی دیده نمی‌شود.
ویژگی‌های کلیدی این آنتی‌بادی:
– یکی از معیارهای اصلی تشخیصی در دستورالعمل ACR/EULAR 2019 برای SLE
– هم در تشخیص و هم در تعیین فعالیت بیماری کاربرد دارد
– تیتر بالا آن معمولاً با نفریت فعال لوپوس مرتبط است
– در مراحل بهبود بیماری، به‌تدریج کاهش می‌یابد
مکانیسم ایجاد Anti-dsDNA و آسیب کلیوی در لوپوس
در بدن بیماران لوپوسی، سلول‌های مرده یا آپوپتوتیک به شکل ناقص پاک‌سازی می‌شوند. این مواد سلولی، از جمله DNA دو رشته‌ای، در جریان خون باقی می‌مانند.
سیستم ایمنی این DNA را به‌عنوان ماده‌ای بیگانه شناسایی کرده و آنتی‌بادی‌هایی علیه آن تولید می‌کند.
زمانی که Anti-dsDNA به DNA آزاد متصل می‌شود، کمپلکس‌های ایمنی (Immune Complexes) تشکیل می‌گردند. این کمپلکس‌ها در دیواره مویرگ‌های کلیه رسوب کرده و سبب فعال شدن سیستم مکمل و التهاب شدید گلومرولی می‌شوند که مشخصه‌ی آسیب در نفریت لوپوسی است.
ارتباط سطح Anti-dsDNA با شدت نفریت لوپوسی
مطالعات بالینی نشان داده‌اند که:
– افزایش تیتر Anti-dsDNA اغلب پیش از شروع حمله کلیوی مشاهده می‌شود.
– کاهش تیتر پس از درمان نشان‌دهنده‌ی پاسخ مطلوب به درمان ضدالتهابی است.
– بالا بودن همزمان Anti-dsDNA و کاهش سطح C3 و C4 (کاهش کمپلمان) معمولاً نشانه‌ی نفریت لوپوسی فعال است.
پایش همزمان Anti-dsDNA و کمپلمان، یکی از دقیق‌ترین راه‌های تشخیص زمان شعله‌ور شدن بیماری و برنامه‌ریزی درمانی است.
روش‌های آزمایشگاهی سنجش Anti-dsDNA
آزمایش Anti-dsDNA با روش‌های مختلفی انجام می‌شود و دقت نتایج به روش مورد استفاده بستگی دارد:
– ELISA: روش متداول با حساسیت بالا، مناسب برای پایش سریالی بیمار.
– Farr assay: دارای ویژگی بسیار بالا، مناسب برای تشخیص قطعی‌تر.
– IFA با سلول Crithidia luciliae: روش تخصصی که به‌ویژه در موارد لوپوس کلیوی کاربرد دارد.
نمونه مورد نیاز، سرم خون است و وجود Anti-dsDNA با عیار قابل توجه معمولاً با شدت درگیری کلیوی همبستگی دارد.
تفسیر بالینی آزمایش Anti-dsDNA
- نتیجه منفی: احتمال لوپوس کم است یا بیماری در مرحله غیرفعال قرار دارد.
- نتیجه مثبت با تیتر متوسط: بیماری ممکن است فعال باشد، نیاز به بررسی سایر شاخص‌ها دارد.
- نتیجه مثبت با تیتر بالا: معمولاً نشانگر نفریت لوپوس فعال یا عود قریب‌الوقوع بیماری است.
در تفسیر نتایج باید همزمان وضعیت بالینی، سطح کمپلمان، دفع پروتئین در ادرار، و یافته‌های سونوگرافی یا بیوپسی کلیه نیز در نظر گرفته شود.
نقش Anti-dsDNA در پایش درمان نفریت لوپوسی
پایش مداوم این آنتی‌بادی به پزشکان کمک می‌کند:
– زمان شعله‌ور شدن بیماری را پیش‌بینی کنند
– پاسخ بیمار به داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (مانند مایکوفنولات یا سیکلوفسفامید) را بسنجند
– از بازگشت التهاب کلیوی پیشگیری نمایند
در بیمارانی که Anti-dsDNA پایدار مثبت باقی می‌ماند ولی علائم بالینی ندارند، تصمیم درمانی باید محتاطانه و بر اساس سایر شواهد آزمایشگاهی اتخاذ شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا Anti-dsDNA در همه بیماران لوپوسی مثبت است؟
خیر. حدود ۷۰٪ بیماران لوپوسی Anti-dsDNA مثبت دارند. اما منفی بودن آن وجود بیماری را رد نمی‌کند.
۲. آیا فقط نفریت لوپوسی باعث افزایش Anti-dsDNA می‌شود؟
عمدتاً بله؛ ولی در برخی بیماران، درگیری‌های پوستی یا روماتیسمی نیز ممکن است باعث افزایش خفیف شود.
۳. اگر Anti-dsDNA مثبت باشد، آیا باید بیوپسی کلیه انجام شود؟
در صورتی‌که همراه با پروتئینوری، افزایش کراتینین یا هماتوری باشد، بله، بیوپسی جهت تعیین درجه نفریت توصیه می‌شود.
جمع‌بندی
آنتی‌بادی Anti-dsDNA نه تنها از شاخص‌های اختصاصی تشخیص لوپوس است، بلکه ابزار حیاتی برای پایش فعالیت و شدت نفریت لوپوسی محسوب می‌شود.
افزایش تیتر آن همراه با کاهش کمپلمان، نشانگر التهاب فعال در کلیه است. پایش مداوم این آنتی‌بادی می‌تواند از پیشرفت آسیب کلیوی جلوگیری کرده و به حفظ عملکرد کلیه در بیماران لوپوسی کمک کند.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Anti-dsDNA test and lupus nephritis]
۲. [LabTestsOnline – dsDNA Testing and SLE Monitoring]
No.53
۰۴/۰۸