دیابت نوع ۲ تنها به افزایش قند خون محدود نمی‌شود. یکی از پیامدهای مهم و خطرناک آن، تغییرات قابل توجه در متابولیسم چربی‌هاست که در اصطلاح پزشکی به آن «دیس‌لیپیدمی دیابتی» گفته می‌شود. این اختلالات چربی به‌طور مستقیم با افزایش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته و سایر عوارض جدی همراه است.
در این مقاله، نگاهی جامع و تخصصی به تغییرات چربی خون در دیابت و اهمیت کنترل هم‌زمان قند و چربی خواهیم داشت.
تغییرات رایج در پروفایل چربی خون در دیابت
- افزایش تری‌گلیسرید (TG):
در دیابت، مقاومت به انسولین باعث افزایش تولید VLDL در کبد می‌شود که در نتیجه، سطح تری‌گلیسرید در خون بالا می‌رود. تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش قند خون با افزایش تری‌گلیسرید ارتباط مستقیم دارد. - کاهش کلسترول خوب (HDL-C):
دیابت اغلب با کاهش HDL همراه است که نقش کلیدی در انتقال معکوس کلسترول و فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی دارد. هرچه کنترل قند بدتر باشد، HDL پایین‌تر خواهد بود. - افزایش کلسترول LDL و ذرات کوچک و متراکم LDL (sdLDL):
حتی اگر سطح کل LDL طبیعی باشد، در بیماران دیابتی معمولاً نوع خطرناک‌تری از LDL (کوچک و چگال) افزایش می‌یابد که بسیار آترواژنز (تشکیل‌دهنده پلاک در رگ‌ها) است. - افزایش کل کلسترول (TC):
این مورد اغلب ترکیبی از بالا بودن LDL و TG است که در دیابت کنترل نشده بیشتر دیده می‌شود.
نقش کنترل قند خون در بهبود پروفایل چربی
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که بهبود کنترل قند خون (معمولاً با شاخص HbA1c سنجیده می‌شود)، تأثیر مستقیمی بر بهبود چربی‌های خون دارد. هرچه HbA1c پایین‌تر باشد، پروفایل چربی نیز بهتر خواهد بود.
نسبت‌های چربی به‌عنوان شاخص خطر:
- نسبت TG/HDL و LDL/HDL در بیماران دیابتی که کنترل قند ضعیفی دارند، بالاتر است و می‌تواند پیش‌بینی‌کننده خوبی برای بیماری قلبی باشد.
- HbA1c نه تنها نشان‌دهنده کنترل قند است، بلکه می‌تواند به‌طور غیرمستقیم به‌عنوان شاخصی برای دیس‌لیپیدمی نیز عمل کند، به‌ویژه در مناطقی با منابع محدود.
سازوکارهای فیزیولوژیک ارتباط بین دیابت و اختلالات چربی
- مقاومت به انسولین: باعث اختلال در فعالیت لیپوپروتئین لیپاز می‌شود که در نتیجه، پاکسازی تری‌گلیسرید کاهش می‌یابد و هم‌زمان، اسیدهای چرب آزاد از بافت چربی آزاد می‌شوند و تولید VLDL در کبد را تحریک می‌کنند.
- گلایکو‌توکسیسیتی (سمی شدن ناشی از قند بالا): منجر به تخریب سلول‌های بتا و اختلالات متابولیکی می‌شود که چربی خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- چاقی شکمی: یکی از عوامل اصلی مقاومت به انسولین و دیس‌لیپیدمی در بیماران دیابتی است.
پیامدهای بالینی: خطر قلبی‌عروقی بالا
ترکیب چربی‌های خطرناک در بیماران دیابتی، ریسک سکته، بیماری‌های قلبی و گرفتگی رگ‌ها را به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. به همین دلیل، درمان دیابت تنها نباید محدود به کنترل قند باشد، بلکه باید مدیریت هم‌زمان چربی‌ها نیز در نظر گرفته شود.
درمان و پایش
- کنترل شدید قند خون می‌تواند به کاهش TG و افزایش HDL کمک کند.
- داروهای کاهنده چربی مانند استاتین‌ها و فیبرات‌ها در کاهش LDL و TG نقش کلیدی دارند.
- آزمایش منظم پروفایل چربی خون همراه با HbA1c توصیه می‌شود تا بتوان خطر قلبی‌عروقی را به‌درستی ارزیابی و مدیریت کرد.
جدول خلاصه تغییرات چربی در دیابت
| پارامتر چربی | تغییر در دیابت | پیامد قلبی‌عروقی |
| تری‌گلیسرید | افزایش | خطر التهاب و پانکراتیت |
| HDL | کاهش | کاهش حفاظت قلبی |
| LDL | عادی یا اندکی افزایش + افزایش sdLDL | تشکیل پلاک‌های شریانی |
| کل کلسترول | افزایش | افزایش خطر ترکیبی |
جمع‌بندی
در بیماران دیابتی، کنترل هم‌زمان قند خون و چربی‌های خون اهمیت حیاتی دارد. افزایش تری‌گلیسرید، کاهش HDL و تغییرات خطرناک در LDL از مهم‌ترین تغییراتی هستند که با افزایش قند خون ارتباط مستقیم دارند.
استفاده از HbA1c به‌عنوان شاخص ترکیبی برای بررسی وضعیت قند و چربی می‌تواند در پایش بهتر بیماری، به‌ویژه در شرایط محدود، بسیار مفید باشد.
📌 درمان مؤثر دیابت باید یک رویکرد جامع باشد: هم قند، هم چربی، و هم سبک زندگی
منبع:
No. 2
۰۴/۰۲