الکترولیت‌ها مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و کلر مواد معدنی ضروری هستند که به تنظیم تعادل مایعات، انقباض عضلات، عملکرد عصبی و ریتم قلب کمک می‌کنند. در ورزش‌های سنگین یا استقامتی مثل دو ماراتن، کراس‌فیت و HIIT، بدن از طریق تعریق، مقادیر زیادی الکترولیت از دست می‌دهد. اگر این کمبود جبران نشود، ممکن است باعث ضعف، گرفتگی عضلات، خستگی یا آریتمی قلبی شود. به همین دلیل، پایش الکترولیت‌ها در ورزشکاران اهمیت ویژه‌ای دارد.
چرا بررسی الکترولیت‌ها برای ورزشکاران مهم است؟
-
حفظ تعادل مایعات و پیشگیری از دهیدراتاسیون
-
جلوگیری از گرفتگی عضلات
-
تنظیم عملکرد الکتریکی قلب و فشار خون
-
پیشگیری از افت ناگهانی عملکرد و خستگی
کدام الکترولیت‌ها باید آزمایش شوند؟
-
سدیم (Na⁺):
مهم‌ترین الکترولیت خارج‌سلولی. هیپوناترمی ناشی از کاهش سدیم ممکن است منجر به تهوع، گیجی و حتی تشنج شود. -
پتاسیم (K⁺):
برای انقباض عضلات و ضربان قلب حیاتی است. کاهش یا افزایش بیش از حد پتاسیم می‌تواند موجب ضعف عضلات یا آریتمی قلبی شود. -
کلر (Cl⁻):
در تعادل اسید-باز و فشار اسمزی نقش دارد و معمولاً با سدیم تنظیم می‌شود. -
کلسیم (Ca²⁺):
برای عملکرد عضلات، سیستم عصبی و انعقاد خون ضروری است. کمبود آن باعث گرفتگی یا ضعف می‌شود. -
منیزیم (Mg²⁺):
در تولید انرژی، فعالیت آنزیمی و عملکرد ذهنی و عضلانی نقش دارد. کمبود آن با خستگی شدید و کاهش تمرکز همراه است.
چه زمانی آزمایش الکترولیت‌ها ضروری است؟
شرایطی که در آن پایش الکترولیت‌ها توصیه می‌شود:
-
ورزش‌های استقامتی طولانی‌مدت یا شدید (بیش از ۹۰ دقیقه)
-
تعریق شدید یا ورزش در هوای گرم و مرطوب
-
گرفتگی عضلات مکرر، تهوع یا سردرد پس از تمرین
-
رژیم غذایی کم‌نمک یا گیاه‌خواری سخت‌گیرانه
-
مصرف داروهای مدر یا مکمل‌های الکترولیتی
آزمایش‌های مرتبط با بررسی الکترولیت‌ها:
-
پنل الکترولیت (Electrolyte Panel): شامل سدیم، پتاسیم، کلر، بیکربنات
-
کلسیم و منیزیم سرم
-
آزمایش اسمولالیته خون و ادرار (در شرایط خاص)
-
BUN و کراتینین: ارزیابی وضعیت کلیه در تعادل الکترولیت‌ها
جایگزینی صحیح الکترولیت‌ها چگونه است؟
-
نوشیدن آب ساده کافی نیست؛ در تمرینات طولانی از نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت استفاده شود.
-
در صورت لزوم، مصرف مکمل‌های سدیم، پتاسیم یا منیزیم طبق نظر پزشک
-
استفاده از منابع طبیعی مثل موز، ماست، مغزها، سبزیجات برگ‌دار، آب نارگیل طبیعی
جمع‌بندی
بررسی سطح الکترولیت‌ها در ورزشکاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای یک بخش کلیدی از پیشگیری و افزایش عملکرد ورزشی است. این پایش می‌تواند به جلوگیری از آسیب عضلانی، ضعف شدید و عوارض قلبی کمک کند. برای ورزشکارانی با برنامه تمرینی سنگین، مشاوره با پزشک ورزشی و انجام منظم این آزمایش‌ها توصیه می‌شود.
منابع :
Cleveland Clinic – Hydration and Sports
LabTestsOnline – Electrolyte Testing
No. 125
۰۴/۰۴