اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، که با عنوان بیماری لو گریگ نیز شناخته می‌شود، یک اختلال مخرب و پیشرونده عصبی است که به‌طور انتخابی نورون‌های حرکتی را از بین می‌برد. درحالی‌که علت اصلی ALS ناشناخته باقی مانده، پژوهش‌های جدید بر روی فاکتورهای متابولیک که می‌توانند به آسیب نورونی کمک کنند، متمرکز شده‌اند. یکی از این مارکرهای مهم، هموسیستئین (Homocysteine) است؛ یک اسید آمینه که افزایش سطح آن، به‌ویژه در ارتباط با کمبود ویتامین‌های گروه B، به‌عنوان یک عامل خطر برای بیماری‌های قلبی-عروقی و اکنون به‌عنوان **عاملی تشدیدکننده در ALS** مطرح شده است.
این مقاله با استفاده از یافته‌ها و پژوهش‌های تخصصی NIH، به بررسی ارتباط میان سطح هموسیستئین پلاسما و شدت آسیب نورونی در بیماران ALS می‌پردازد.
نقش هموسیستئین در متابولیسم عصبی
هموسیستئین محصول میانی چرخه متیلاسیون است. در حالت طبیعی و برای حفظ سلامت، بدن باید به‌سرعت هموسیستئین را به سایر ترکیبات مفید متابولیزه کند. این فرآیند وابسته به آنزیم‌ها و کوفاکتورهای حیاتی است:
- -ویتامین B₁₂ (کوبالامین)
- ویتامین B₆ (پیریدوکسین)
- فولات (اسید فولیک یا B₉)
وقتی کمبود هر یک از این ویتامین‌ها وجود داشته باشد، هموسیستئین در پلاسما و مایع مغزی‌نخاعی تجمع یافته و وارد محدوده‌ای می‌شود که به آن هایپرهموسیستئینمی می‌گویند (معمولاً بالای ۱۵ µmol/L یا طبق برخی منابع ۱۲ µmol/L).
شواهد بالینی افزایش هموسیستئین در ALS
برخلاف تصور اولیه که هموسیستئین بالا فقط در بیماری‌های عروقی مطرح است، مطالعات مقطعی در بیماران ALS یافته‌های مهمی را آشکار کرده‌اند:
– افزایش قابل‌توجه سطح: طبق یک مطالعه‌ی تخصصی، بیماران مبتلا به ALS به‌طور متوسط سطوح هموسیستئین بالاتری نسبت به افراد سالم دارند (میانگین ۱۱.۲ µmol/L در برابر ۹.۷ µmol/L).
– کمبود فولات: اغلب بیماران ALS سطوح پایین‌تری از فولات (B₉) در خون نشان می‌دهند، که مستقیماً به تجمع هموسیستئین دامن می‌زند.
– ارتباط با حضور بیماری: هموسیستئین بالا (به‌ویژه در بالاترین یک‌سوم دامنه اندازه‌گیری، مثلاً بیش از ۱۱.۶ µmol/L) ارتباط مستقیمی با احتمال ابتلا به ALS دارد.
مکانیسم‌های احتمالی آسیب نورونی هموسیستئین
هموسیستئین بالا صرفاً یک مارکر نیست؛ شواهد نشان می‌دهند که به‌طور مستقیم می‌تواند در آسیب نورون‌های حرکتی نقش داشته باشد:
– تحریک بیش‌ازحد (Excitotoxicity): هموسیستئین می‌تواند به‌عنوان یک سمّ محرک عمل کرده و مشابه گلوتامات (که در پاتوفیزیولوژی ALS نقش دارد)، گیرنده‌های NMDA را فعال کند. این تحریک شدید منجر به ورود بیش‌ازحد کلسیم به داخل سلول و نهایتاً مرگ نورونی می‌شود.
– تولید استرس اکسیداتیو: هموسیستئین به تولید رادیکال‌های آزاد و پراکسیداسیون لیپیدی کمک می‌کند که برای نورون‌های حرکتی بسیار آسیب‌زا هستند.
– آسیب اندوتلیال: افزایش هموسیستئین به رگ‌های خونی کوچک مغز و نخاع آسیب می‌رساند، جریان خون را مختل کرده و محیط عصبی را برای بقای نورون‌ها نامناسب می‌سازد.
هموسیستئین و سرعت پیشرفت ALS
مهم‌ترین جنبه‌ی این یافته‌ها، ارتباط هموسیستئین با سرعت پیشرفت بیماری است.
– پیشرفت سریع‌تر: در بیمارانی که فاصله‌ی زمانی بین شروع علائم تا تشخیص نهایی کوتاه‌تر بوده است (نشانه‌ی پیشرفت سریع)، سطوح هموسیستئین پلاسما به‌طور معناداری بالاتر از بیمارانی بوده که پیشرفت آهسته‌تری داشته‌اند.
– مداخلات احتمالی: این یافته‌ها این ایده را تقویت می‌کند که کاهش سطح هموسیستئین از طریق مکمل‌های ویتامینی می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی کمکی و محافظتی در بیماران ALS، به‌ویژه در مراحل اولیه یا سریع‌الپیشرفت، مورد بررسی قرار گیرد.
تفسیر آزمایش هموسیستئین در ALS
تست هموسیستئین یک آزمایش خون ساده است که معمولاً پس از ۱۲ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌شود.
– محدوده طبیعی: معمولاً بین ۵ تا ۱۵ µmol/L در نظر گرفته می‌شود.
– درمان هدفمند: در صورت مشاهده سطح بالا در بیمار اسکلروز جانبی آمیوتروفیک ، پزشکان ممکن است دوزهای بالاتری از متیل‌فولات، متیل‌کوبالامین (B₁₂) و B₆ را تجویز کنند تا چرخه متیلاسیون را پشتیبانی کرده و بار سمی هموسیستئین را کاهش دهند. این مداخلات به‌عنوان درمان استاندارد برای ALS محسوب نمی‌شوند اما به‌عنوان درمان حمایتی (Supportive Therapy) در حال بررسی هستند.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا هموسیستئین بالا باعث ALS می‌شود؟
خیر. شواهد نشان می‌دهند که هموسیستئین بالا یک مارکر خطر و عامل تشدیدکننده است که در فرآیند آسیب نورونی مشارکت دارد، اما به‌عنوان علت اصلی اسکلروز جانبی آمیوتروفیک شناخته نمی‌شود.
۲. چه کسانی باید تست هموسیستئین بدهند؟
افرادی که دچار کمبود ویتامین‌های B هستند، سابقه بیماری‌های عروقی دارند، یا بیماران ALS که قصد ارزیابی فاکتورهای تشدیدکننده بیماری خود را دارند.
۳. آیا مکمل‌های B₁₂ و فولات می‌تواند به بیماران ALS کمک کند؟
مکمل‌درمانی می‌تواند سطح هموسیستئین را کاهش دهد و از نظر تئوری ممکن است اثر محافظتی نورونی داشته باشد. اما اثر آن بر بقا یا پیشرفت کلی اسکلروز جانبی آمیوتروفیک همچنان موضوع تحقیقات بالینی است.
جمع‌بندی
بررسی سطح هموسیستئین پلاسما در بیماران مبتلا به اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) اهمیت فزاینده‌ای یافته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که هایپرهموسیستئینمی نه تنها با حضور بیماری، بلکه به‌ویژه با سرعت پیشرفت سریع‌تر آن مرتبط است. با توجه به سادگی کنترل هموسیستئین از طریق مکمل‌های ویتامین‌های B، این عنصر یک هدف درمانی و حمایتی مهم برای کاهش استرس نورونی و بهبود کیفیت زندگی بیماران ALS به شمار می‌آید.
منابع :
۱. [NIH – Elevated plasma homocysteine levels in patients with ALS]
2. [MedlinePlus – Homocysteine Test Information]
No.37
۰۴/۰۸
