هورمون رشد (Growth Hormone یا GH) یکی از کلیدی‌ترین هورمون‌های بدن انسان است که توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون نه‌تنها برای رشد طبیعی کودکان ضروری است، بلکه در بزرگسالان نیز عملکردهایی مهم از جمله تنظیم متابولیسم، تولید انرژی، حفظ توده عضلانی و سلامت استخوان دارد.
در این مقاله با نقش هورمون رشد (GH) در بدن، موارد تجویز آزمایش، نحوه انجام تست‌ها و تفسیر نتایج آشنا می‌شوید.
چرا آزمایش هورمون رشد انجام می‌شود؟
آزمایش هورمون رشد در موارد زیر کاربرد دارد:
- بررسی علائم کوتاهی قد یا تأخیر در رشد در کودکان
- بررسی کاهش تراکم استخوان، قدرت عضلانی یا اختلال در متابولیسم چربی در بزرگسالان
- تشخیص بیماری‌های نادری مانند آکرومگالی (در بزرگسالان) یا ژیگانتیسم (در کودکان)
- ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز
- پایش درمان تومورهای هیپوفیز تولیدکننده هورمون رشد
نقش هورمون رشد در بدن انسان
هورمون رشد به‌صورت پالسی (در نوسان) طی شبانه‌روز ترشح می‌شود. به همین دلیل، اندازه‌گیری تصادفی سطح هورمون رشد در خون معمولاً قابل اعتماد نیست.
به‌جای آن، پزشکان از دو نوع تست تخصصی استفاده می‌کنند:
- تست تحریک هورمون رشد برای بررسی کمبود
- تست سرکوب هورمون رشد برای بررسی ترشح بیشازحد
همچنین اندازه‌گیری IGF-1 (فاکتور شبه‌انسولینی نوع ۱) که تحت تأثیر هورمون رشد (GH) تولید می‌شود و در خون پایدار است، یک شاخص دقیق از میانگین ترشح این هورمون محسوب می‌شود.
علل کمبود یا افزایش هورمون رشد (GH)
🔻 کمبود هورمون رشد
- اختلال مادرزادی
- آسیب مغزی یا جراحی
- تومور مغزی
- پرتو درمانی
- اختلال هیپوفیز (هیپوپیتیوتاریسم)
🔺 افزایش هورمون رشد
- تومور خوش‌خیم هیپوفیز
- آکرومگالی (در بزرگسالان: ضخیم شدن استخوان‌ها، بزرگ شدن دست و پا)
- ژیگانتیسم (در کودکان: رشد بیشازحد قد)
اگر این بیماری‌ها درمان نشوند، می‌توانند منجر به مشکلاتی مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و کاهش طول عمر شوند.
چگونه تست هورمون رشد انجام می‌شود؟
- برای تست تحریک یا سرکوب هورمون رشد (GH)، ابتدا فرد باید ۱۰ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشد.
- سپس تحت نظر پزشک، مواد محرک یا سرکوب‌کننده به بدن داده می‌شود (مثلاً گلوکز یا آرژنین)، و در فواصل زمانی مشخص از بیمار خون‌گیری انجام می‌شود.
- در کودکان، گاهی قبل از تست، تجویز کوتاه‌مدت داروهای استروئیدی یا پروپرانولول توصیه می‌شود تا احتمال نتیجه منفی کاذب کاهش یابد.
تفسیر نتایج آزمایش هورمون رشد (GH)
➕ در تست تحریک:
- اگر هورمون رشد به‌مقدار کافی افزایش نیابد، احتمال کمبود هورمون رشد یا اختلال عملکرد هیپوفیز وجود دارد.
- سطح پایین IGF-1 نیز تأییدکننده کمبود هورمون رشد (GH) است.
➖ در تست سرکوب:
- اگر هورمون رشد با مصرف گلوکز کاهش نیابد، احتمال ترشح بیشازحد هورمون رشد (آکرومگالی/ژیگانتیسم) مطرح است.
- MRI برای بررسی تومور هیپوفیز انجام می‌شود.
درمان اختلالات هورمون رشد
کمبود هورمون رشد (GH): استفاده از فرم مصنوعی این هورمون به‌صورت تزریقی
افزایش هورمون رشد (GH): جراحی هیپوفیز، دارودرمانی (مثل پگ‌ویسومانت)، یا پرتودرمانی
در صورت وجود تومور، درمان به تشخیص و حذف کامل آن متمرکز است. سپس، سطح هورمون رشد و IGF-1 برای پایش دوره‌ای اندازه‌گیری می‌شود.
نکاتی مهم درباره آزمایش هورمون رشد
- برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها یا آمفتامین‌ها می‌توانند روی نتایج تأثیر بگذارند.
- اختلالات تیروئیدی باید پیش از آزمایش اصلاح شوند، زیرا ممکن است نتیجه پایین کاذب ایجاد کنند.
- کوتاهی قد در بیشتر کودکان ناشی از عوامل ژنتیکی یا بیماری‌های دیگر است و الزاماً به کمبود هورمون رشد (GH) مربوط نمی‌شود.
جمع‌بندی
هورمون رشد یکی از حیاتی‌ترین هورمون‌های بدن است و اختلال در آن می‌تواند به بیماری‌های جدی و مزمن منجر شود. با انجام به‌موقع آزمایش‌ها، تشخیص دقیق و درمان هدفمند، می‌توان کیفیت زندگی افراد مبتلا به اختلالات هورمون رشد را به‌طور چشمگیری بهبود بخشید.
منایع: