بواسیر در بارداری شایع است (حدود ۳۰–۴۰٪، به‌ویژه در سه‌ماههٔ سوم و تا یک ماه پس از زایمان). بیشتر موارد با کنترل یبوست، حمام آب گرم، پرهیز از زور زدن و مراقبت‌های ساده فروکش می‌کند و پس از تولد نوزاد بهتر می‌شود.
بواسیر چیست و چرا در بارداری رخ می‌دهد؟
-
تعریف: اتساع و تورم وریدهای کانال مقعد و راست‌روده.
-
داخلی: غالباً بدون درد، با خون روشن.
-
خارجی: درد، خارش و گاهی تودهٔ دردناک.
-
-
علت‌ها در بارداری: فشار رحم بر لگن و وریدها، یبوست ناشی از تغییرات هورمونی، افزایش حجم خون، و رفتارهایی مانند زور زدن یا نشستن طولانی (به‌ویژه روی توالت)
علائم رایج
-
درد/سوزش هنگام دفع، خارش اطراف مقعد
-
خون قرمز روشن روی کاغذ یا توالت (بیشتر در بواسیر داخلی)
-
احساس بیرون‌زدگی (پرولاپس) یا تودهٔ بسیار دردناک در لبهٔ مقعد (بواسیر خارجی لخته‌دار)
هر خونریزی گوارشی باید ارزیابی شود تا علل مهم‌تر رد شوند.
چه زمانی فوراً به پزشک مراجعه کنیم؟
-
خونریزی زیاد، سرگیجه/سبکی‌سر یا غش
-
درد شدید یا عدم بهبود با مراقبت خانگی طی ~۱ هفته
-
هر خونریزی در بارداری (برای افتراق از شقاق یا علل دیگر)
-
شک به بواسیر لخته‌دار یا عفونت
تشخیص چگونه انجام می‌شود؟
-
معاینهٔ دیداری برای بواسیر خارجی
-
معاینهٔ انگشتی راست‌روده + در صورت نیاز آنوسکوپی/سیگموئیدوسکوپی برای بواسیر داخلی
ارزیابی‌ها کوتاه و معمولاً کم‌دردند.
درمان‌های خانگی ایمن در بارداری
۱) کنترل یبوست (کلیدی‌ترین بخش)
-
فیبر ۲۵–۳۰ گرم/روز (میوه، سبزی، حبوبات، غلات کامل)
-
۸–۱۲ لیوان آب/روز
-
در صورت نیاز: مکمل‌های فیبری یا نرم‌کنندهٔ مدفوع (با تأیید پزشک)
۲) عادات دفع سالم
-
از زور زدن و طولانی نشستن روی توالت پرهیز کنید.
-
احساس دفع را به تعویق نیندازید.
۳) حمام نشیمن (آب گرم)
-
۱۰–۱۵ دقیقه، ۲–۳ بار در روز در آب گرم ساده بنشینید.
۴) کاهش فشار لگنی
-
از نشستن/ایستادن طولانی پرهیز کنید.
-
در زمان استراحت، به پهلو (ترجیحاً چپ) دراز بکشید.
-
نشیمن نرم/بالشتک حلقه‌ای می‌تواند کمک کند.
۵) تسکین موضعی
-
پدهای فندق افسونگر (Witch hazel) یا یخ پیچیده در پارچه به‌صورت کوتاه‌مدت
-
با نظر پزشک: پماد/شیاف‌های بدون نسخه (مثلاً حاوی هیدروکورتیزون یا بی‌حس‌کنندهٔ موضعی)
-
مصرف استروئید موضعی را به حدود یک هفته محدود کنید.
-
۶) فعالیت و تمرینات کف لگن
-
پیاده‌روی ملایم و تمرینات کِگِل برای بهبود گردش خون و کاهش ناراحتی
گزینه‌های پزشکی در موارد مقاوم
-
اگر با مراقبت خانگی بهتر نشدید، پزشک می‌تواند داروهای موضعی/خوراکی مناسب دوران بارداری را تنظیم کند و پس از زایمان (در صورت نیاز) روش‌های سرپایی مانند رابربندینگ یا اسکلروتراپی را مطرح کند.
-
در بواسیر خارجی لخته‌دارِ بسیار دردناک، تخلیهٔ زودهنگام (تا ۷۲ ساعت نخست) می‌تواند مفید باشد—تصمیم با پزشک و با درنظرگرفتن شرایط بارداری.
پیشگیری: بیشترین اثر با ساده‌ترین کارها
-
رژیم پرِفیبر + آب کافی
-
فعالیت بدنی منظم و پرهیز از نشستن طولانی (خصوصاً روی توالت)
-
عدم زور زدن و ایجاد الگوی دفع ثابت روزانه
-
درازکشیدن به پهلو در اواخر بارداری برای کاهش فشار
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
آیا بواسیر برای جنین خطرناک است؟
خیر؛ معمولاً برای جنین خطری ندارد و پس از زایمان بهتر می‌شود.
چه کرم‌هایی بی‌خطرترند؟
پدهای Witch hazel و فرآورده‌های بدون نسخهٔ حاوی هیدروکورتیزون/بی‌حس‌کننده ممکن است مفید باشند—در بارداری حتماً با پزشک هماهنگ کنید و استروئید موضعی را طولانی نکنید.
آیا جراحی لازم می‌شود؟
به‌ندرت؛ در بارداری غالباً درمان‌های محافظه‌کارانه کافی‌اند و اقدامات تهاجمی معمولاً به پس از زایمان موکول می‌شود، مگر در خونریزی شدید یا لختهٔ بسیار دردناک.
جمع‌بندی
-
بواسیر در بارداری شایع، اغلب خوش‌خیم و گذرا است.
-
کنترل یبوست، حمام آب گرم، پرهیز از زور زدن/نشستن طولانی اساس کنترل علائم‌اند.
-
در خونریزی زیاد، درد شدید یا عدم بهبود طی یک هفته، حتماً مراجعه کنید.
منابع :
Cleveland Clinic — Hemorrhoids During Pregnancy
Mayo Clinic — Hemorrhoids: Symptoms & Causes
No. 22
۰۴/۰۶