MS یا مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظت‌کننده اعصاب (میلین) حمله می‌کند. این آسیب منجر به اختلال در ارتباط بین مغز و سایر بخش‌های بدن می‌شود و در نهایت می‌تواند به تخریب دائمی فیبرهای عصبی منجر شود.
اگرچه هنوز درمان قطعی برای ام‌اس وجود ندارد، اما با درمان‌های دارویی و توانبخشی می‌توان روند بیماری را کند کرده، علائم را کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
انواع MS
ام‌اس به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود که بر اساس الگوی علائم و شدت پیشرفت بیماری تعریف می‌شوند:
- MS عودکننده-فروکش‌کننده (Relapsing-Remitting MS): شایع‌ترین نوع ام‌اس. بیماران دوره‌هایی از علائم جدید (عود) را تجربه می‌کنند که با دوره‌های بهبودی (فروکش) همراه است.
- MS پیشرونده ثانویه (Secondary-Progressive MS): معمولاً پس از سال‌ها ابتلا به نوع عودکننده ایجاد می‌شود و با پیشرفت تدریجی علائم همراه است.
- MS پیشرونده اولیه (Primary-Progressive MS): از ابتدا با پیشرفت تدریجی علائم و بدون دوره‌های عود مشخص همراه است.
- سندرم بالینی ایزوله (Clinically Isolated Syndrome) و سندرم رادیولوژیک ایزوله (Radiologically Isolated Syndrome): مرحله‌های اولیه و غیرقطعی بیماری که ممکن است به ام‌اس تبدیل شوند.
علائم MS
علائم بیماری بسته به محل آسیب در سیستم عصبی و شدت آن بسیار متنوع است. مهم‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- بی‌حسی یا گزگز اندام‌ها
- ضعف عضلانی و اختلال در راه رفتن
- اختلال در دید (تاری، دوبینی، یا از دست دادن بینایی در یک چشم)
- سرگیجه و احساس چرخش محیط (ورتیگو)
- مشکلات مثانه، روده یا عملکرد جنسی
- خستگی شدید
- اختلال در حافظه، تمرکز و پردازش اطلاعات
- تغییرات خلقی و افسردگی
- اسپاسم و سفتی عضلات
- اختلال در گفتار
افزایش دمای بدن نیز ممکن است علائم ام‌اس را به‌طور موقت تشدید کند، که به آن شبه‌عود (Pseudorelapse) گفته می‌شود.
علل و عوامل خطر
علت دقیق ام‌اس مشخص نیست، اما به‌عنوان یک بیماری «ایمنی-واسطه» شناخته می‌شود که در آن سیستم ایمنی به میلین حمله می‌کند.
عوامل خطر عبارتند از:
- سن بین ۲۰ تا ۴۰ سال
- جنسیت مؤنث (۲ تا ۳ برابر شایع‌تر در زنان)
- سابقه خانوادگی ام‌اس
- عفونت با ویروس اپشتین-بار
- نژاد سفیدپوست، به‌ویژه اروپای شمالی
- کمبود ویتامین D و قرار نگرفتن کافی در معرض نور خورشید
- چاقی، به‌ویژه در کودکی
- سایر بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا دیابت نوع ۱
- سیگار کشیدن
- تغییرات میکروبیوم روده (در حال بررسی)
عوارض احتمالی
در صورت عدم کنترل، ام‌اس می‌تواند منجر به عوارضی از جمله موارد زیر شود:
- افسردگی، اضطراب و نوسانات خلقی
- اسپاسم و سفتی عضلات
- تشنج (نادر)
- فلج یا ضعف شدید اندام‌ها
- اختلال در عملکرد مثانه و روده
- مشکلات شناختی و حافظه
روش‌های تشخیص
تشخیص ام‌اس به کمک مجموعه‌ای از معاینات بالینی و تست‌های تشخیصی انجام می‌شود:
- تصویربرداری ام‌آرآی (MRI): برای شناسایی ضایعات در مغز و نخاع
- پونکسیون کمری (Lumbar puncture): بررسی مایع مغزی-نخاعی و وجود آنتی‌بادی‌های خاص
- تست‌های پتانسیل برانگیخته (Evoked Potentials): اندازه‌گیری سرعت پاسخ‌دهی اعصاب
- تست OCT (Optical Coherence Tomography): بررسی تغییرات شبکیه چشم
- آزمایش‌های خون: برای رد سایر بیماری‌ها و بررسی نشانگرهای خاص
- ارزیابی روان‌شناختی (Neuropsychological Testing): بررسی عملکرد شناختی، حافظه و زبان
درمان بیماری ام‌اس
هیچ درمانی برای ریشه‌کن کردن ام‌اس وجود ندارد، اما هدف درمان‌ها کاهش دفعات عود، کند کردن روند بیماری و کنترل علائم است.
درمان حملات (Relapses)
- کورتیکواستروئیدها مانند متیل‌پردنیزولون
- تبادل پلاسما (Plasmapheresis) برای حملات شدید و مقاوم به استروئید
داروهای تعدیل‌کننده روند بیماری (DMTs)
این داروها به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری، روند آسیب عصبی را کند می‌کنند:
- تزریقی: اینترفرون بتا، گلاتیرامر استات، افاتومومب
- خوراکی: فینگولیمود، سیپونیمود، دایمتیل فومارات، تریفلونوماید
- تزریقی وریدی (IV): ناتالیزوماب، اوکرلیزوماب، آلمتوزوماب، اوبلیتوکسیماب
درمان علائم
- فیزیوتراپی برای افزایش تحرک و کاهش ضعف عضلانی
- شل‌کننده‌های عضلانی مانند باکلوفن و تیزانیدین
- داروهای کاهش خستگی مانند آمانتادین
- داروی افزایش سرعت راه رفتن مثل دالفامپریدین
- داروهای کنترل افسردگی، بی‌خوابی، درد و مشکلات مثانه و گوارش
سبک زندگی و مراقبت‌های خانگی
برای بهبود کیفیت زندگی با ام‌اس توصیه می‌شود:
- استراحت کافی و بهبود کیفیت خواب
- ورزش منظم مانند پیاده‌روی، یوگا، تای‌چی و شنا
- خنک نگه داشتن بدن در صورت حساسیت به گرما
- تغذیه سالم با رژیم مدیترانه‌ای و مصرف ویتامین D
- کاهش استرس با تمرین‌های آرام‌سازی و مدیتیشن
جمع‌بندی
بیماری ام‌اس با وجود مزمن و پیچیده بودن، قابل مدیریت است. تشخیص زودهنگام، درمان مناسب، پیروی از سبک زندگی سالم و حمایت‌های روانی می‌تواند نقش مؤثری در حفظ استقلال و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا داشته باشد. اگر شما یا عزیزانتان علائمی مشابه دارید، حتماً با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
منبع: مایوکلنیک