آزمایش HbA1C یکی از مهم‌ترین تست های پایش قند خون در بیماران دیابتی است که میانگین قند خون را طی ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد. این تست بر پایه میزان گلیکوزیلاسیون هموگلوبین در گلبول‌های قرمز انجام می‌شود. اما در برخی بیماری‌ها مانند آنمی سلول داسی شکل (Sickle Cell Disease – SCD)، نتیجه HbA1C می‌تواند دقیق نباشد و تفسیر آن با چالش روبه‌رو شود. شناخت این تأثیر برای جلوگیری از ارزیابی نادرست کنترل قند خون حیاتی است.
آنمی سلول داسی شکل و تغییرات ساختاری هموگلوبین
– در SCD، هموگلوبین طبیعی (HbA) به شکل غیرطبیعی HbS وجود دارد که باعث تغییر شکل گلبول‌های قرمز به فرم هلالی یا داسی می‌شود.
– این تغییر ساختار و شکنندگی موجب کاهش طول عمر گلبول‌های قرمز از حدود ۱۲۰ روز به ۱۰–۲۰ روز می‌گردد.
چگونه SCD بر HbA1C اثر می‌گذارد؟
– کاهش طول عمر RBC: چون HbA1C میزان قند متصل به هموگلوبین طی چرخه زندگی گلبول قرمز را اندازه می‌گیرد، کوتاه شدن عمر RBC باعث کاهش مصنوعی سطح HbA1C می‌شود.
– وجود انواع غیرطبیعی هموگلوبین (HbS):بعضی روش‌های آزمایش HbA1C نسبت به این انواع حساسند و ممکن است نتایج کاذب بالا یا پایین ارائه دهند.
– همولیز مزمن: از بین رفتن سریع گلبول‌ها باعث کم بودن زمان لازم برای تجمع گلوکز روی هموگلوبین می‌شود.
چالش‌های تفسیر HbA1C در بیماران SCD
– سطح HbA1C ممکن است پایین‌تر از واقعیت باشد، حتی در صورت کنترل نامطلوب قند خون.
– عدم همخوانی نتایج HbA1C با مقادیر قند خون ناشتا یا تست قند خون روزانه بیمار.
– تفاوت روش‌های آزمایشگاهی در واکنش به انواع هموگلوبین غیرطبیعی.
راهکارهای جایگزین و مکمل
– استفاده از آزمایش فروکتوزآمین یا گلیکوزیله شدن پروتئین‌های سرم برای ارزیابی کوتاه‌مدت (۲ تا ۳ هفته) کنترل قند خون.
– اندازه‌گیری قند خون ناشتا و تست تحمل گلوکز (OGTT) برای بررسی دقیق‌تر وضعیت متابولیک.
– انتخاب روش‌های HbA1C مقاوم به تداخل هموگلوبین‌های غیرطبیعی (معرفی شده توسط NGSP).
نکات بالینی مهم
– پزشک باید سابقه SCD یا صفت داسی شکل (Sickle Cell Trait) بیمار را در تفسیر HbA1C در نظر بگیرد.
– آزمایشگاه باید روش سنجش و حساسیت آن نسبت به انواع هموگلوبین غیرطبیعی را گزارش کند.
– مقایسه HbA1C با سوابق پایش روزانه قند خون برای اطمینان از تطابق نتایج ضروری است.
سؤالات متداول
۱. آیا در بیماران مبتلا به صفت داسی شکل (نه بیماری کامل) هم HbA1C دچار خطا می‌شود؟
بله، اگرچه اثر کمتر از SCD است، اما برخی روش‌ها ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.
۲. آیا کاهش مصنوعی HbA1C خطرناک است؟
بله، چون ممکن است کنترل ضعیف قند خون پنهان بماند و درمان کافی انجام نشود.
۳. آیا همه روش‌های HbA1C در SCD غیرقابل اعتماد هستند؟
خیر، برخی روش‌ها توسط NGSP به‌عنوان قابل استفاده در حضور HbS تأیید شده‌اند، اما انتخاب باید آگاهانه باشد.
جمع‌بندی
آنمی سلول داسی شکل می‌تواند به شکل چشمگیری دقت نتایج HbA1C را کاهش دهد. آگاهی از این تداخل و استفاده از روش‌های جایگزین یا مکمل به پزشک کمک می‌کند تا تصویری واقعی از کنترل قند خون بیمار داشته باشد و از درمان ناکافی یا بیش‌درمانی جلوگیری شود.
منابع:
– [Mayo Clinic – Hemoglobin A1C test]
No.85
۰۴/۰۶
