واژینوز باکتریال یکی از شایع‌ترین اختلالات فلور طبیعی واژن در زنان سنین باروری است. این بیماری نه‌تنها باعث تغییر در تعادل باکتری‌های مفید واژن می‌شود، بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی، عوارض بارداری و بیماری التهابی لگن را نیز افزایش می‌دهد. با شیوعی بین ۲۳ تا ۲۹ درصد در سطح جهان، BV به یکی از دغدغه‌های مهم سلامت زنان تبدیل شده است.
واژینوز باکتریال چگونه به‌وجود می‌آید؟
در حالت طبیعی، واژن دارای باکتری‌های مفیدی به‌ویژه لاکتوباسیلوس‌هاست که با تولید اسید لاکتیک، محیطی اسیدی و محافظتی ایجاد می‌کنند. در BV، این تعادل به هم می‌خورد و گونه‌هایی مانند Gardnerella vaginalis، Atopobium vaginae و Prevotella افزایش می‌یابند. این باکتری‌ها یک لایه بیوفیلم چندباکتریایی روی سلول‌های اپی‌تلیال واژن تشکیل می‌دهند که مانع از عملکرد سیستم ایمنی و نفوذ دارو می‌شود؛ عاملی که تکرارپذیری بیماری را توجیه می‌کند.
عوامل خطر و نحوه انتقال
برخی رفتارها و شرایط خاص می‌توانند خطر ابتلا به BV را افزایش دهند:
- داشتن شریک جنسی جدید یا متعدد (هرچند BV به‌طور رسمی یک بیماری مقاربتی نیست)
- استفاده از دوش واژینال یا محصولات گیاهی داخل واژن
- استفاده از آی‌یودی‌های مسی (IUD)، در حالی که قرص‌های هورمونی ممکن است نقش محافظتی داشته باشند
- تفاوت‌های نژادی: شیوع در زنان سیاه‌پوست و لاتین بیشتر است
- ختنه مردان می‌تواند خطر BV را برای شریک جنسی زن کاهش دهد
علائم واژینوز باکتریال
حدود نیمی از مبتلایان هیچ علامتی ندارند و تشخیص به‌صورت اتفاقی یا در غربالگری‌ها انجام می‌شود. در موارد علامت‌دار، علائم رایج شامل:
- ترشح خاکستری یا سفید یکنواخت که به دیواره واژن می‌چسبد
- بوی ماهی، به‌ویژه پس از رابطه جنسی یا شست‌وشو با صابون قلیایی
- سوزش ادرار یا خارش خفیف (در ۱۰ تا ۳۰ درصد موارد)
- فقدان التهاب واضح (برخلاف قارچ یا تریکومونا)
روش‌های تشخیص
تشخیص BV معمولاً با یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:
- معیارهای آمسل (حداقل ۳ مورد از ۴ ویژگی زیر):
- ترشح مشخص
- pH واژینال بالای ۴.۵
- بوی ماهی هنگام افزودن KOH (آزمایش Sniff)
- وجود سلول‌های کلید (Clue Cells) در میکروسکوپ
- نمره‌گذاری گِرَم نوگِنت (Nugent Score): بررسی و امتیازدهی به گونه‌های مختلف باکتری در گِرَم رنگ‌آمیزی‌شده واژن؛ نمره ۷ یا بالاتر نشان‌دهنده BV است.
درمان و مدیریت عود بیماری
هدف درمان، کاهش رشد باکتری‌های بی‌هوازی و بازگرداندن موقتی لاکتوباسیل‌هاست. رایج‌ترین درمان‌ها عبارت‌اند از:
| دارو | دوز مصرفی | اثربخشی اولیه | نرخ عود |
| مترونیدازول خوراکی | ۵۰۰ میلی‌گرم دوبار در روز به مدت ۷ روز | ۷۰–۸۰٪ | ۵۰–۶۰٪ |
| ژل مترونیدازول | روزانه به مدت ۵ روز | ۶۵–۷۵٪ | مشابه خوراکی |
| کرم کلیندامایسین | هر شب به مدت ۷ روز | ۶۰–۷۰٪ | ۴۰–۵۰٪ |
| سکنیدازول خوراکی | تک‌دوز ۲ گرمی | مشابه | اطلاعات محدود |
در صورت عود مکرر، استفاده از ژل مترونیدازول دو بار در هفته به مدت ۴ ماه، میزان عود را تا ۳۰٪ کاهش می‌دهد. مکمل‌های پروبیوتیک حاوی Lactobacillus rhamnosus و L. reuteri نیز در پیشگیری از عود مؤثرند.
عوارض و خطرات بلندمدت
در صورت عدم درمان، BV می‌تواند پیامدهای جدی‌تری ایجاد کند:
- افزایش خطر ابتلا به HIV، گنوره و کلامیدیا
- افزایش احتمال زایمان زودرس و سقط در سه‌ماهه دوم بارداری
- عفونت بعد از جراحی‌های رحم یا سقط
- درد مزمن در ناحیه تناسلی (Dyspareunia)
- افسردگی و اضطراب ناشی از عودهای مکرر و تأثیر بر روابط جنسی
پیشگیری: چه کارهایی مؤثر است؟
- استفاده منظم از کاندوم (کاهش عود تا ۴۰٪)
- پرهیز از شست‌وشوی داخل واژن یا استفاده از محصولات غیرپزشکی
- مصرف مکمل‌های پروبیوتیکی حاوی لاکتوباسیلوس کریسپاتوس
- اجتناب از آی‌یودی‌های مسی در افراد مستعد
- بررسی الگوهای تغذیه‌ای و نقش رژیم پرفیبر (در حال مطالعه)
جمع‌بندی
واژینوز باکتریال تنها یک عفونت ساده نیست؛ بلکه بازتابی از اختلال در اکوسیستم میکروبی واژن است که با عوامل محیطی، رفتاری و هورمونی در تعامل است. درمان مؤثر نیازمند ترکیب آنتی‌بیوتیک، پروبیوتیک، اجتناب از عوامل مستعدکننده و در آینده نزدیک، استفاده از روش‌هایی مانند انتقال میکروبیوتا خواهد بود. بهبود آموزش بهداشت جنسی، غربالگری هوشمند و رویکردهای درمانی شخصی‌سازی‌شده، می‌توانند تأثیر بسزایی در کاهش شیوع این بیماری و پیامدهای مرتبط با آن داشته باشند.
منابع:
No. 40
۰۴/۰۲