درد و التهاب مفاصل از نشانه‌های رایج بیماری‌های خودایمنی هستند، اما همه‌ی آن‌ها منشاء یکسانی ندارند. آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis – RA) و لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) دو بیماری مهم خودایمنی‌اند که با تظاهرات مفصلی مشابهی آغاز می‌شوند؛ اما از نظر پاتوفیزیولوژی، سیر بالینی و پاسخ درمانی کاملاً متفاوتند.
در چنین شرایطی، آزمایشی به نام تست Anti‑CCP نقش حیاتی در تمایز این دو اختلال ایفا می‌کند و به پزشک امکان می‌دهد تا تشخیص دقیق‌تری داشته باشد.
تست Anti-CCP چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد؟
آزمایش Anti-CCP (Cyclic Citrullinated Peptide) میزان آنتی‌بادی‌هایی را اندازه‌گیری می‌کند که علیه پروتئین‌های تغییر یافته در بدن (پپتیدهای سیترولینه‌شده) تولید می‌شوند.
این آنتی‌بادی‌ها یکی از نشانگرهای اختصاصی آرتریت روماتوئید هستند و به ندرت در سایر بیماری‌ها دیده می‌شوند.
ویژگی‌های کلیدی تست:
– نوع آنتی‌بادی: IgG
– روش انجام: ELISA از نمونه خون
– هدف: تشخیص آرتریت روماتوئید در مراحل اولیه
– زمان مثبت شدن: حتی پیش از بروز علائم بالینی مفصل
مکانیسم ایمنی‌شناسی تولید Anti-CCP
در اثر التهاب طولانی‌مدت در بافت مفصل، آنزیم‌هایی به نام PAD (Peptidyl Arginine Deiminase) اسیدآمینه آرژنین را به سیترولین تبدیل می‌کنند.
این فرآیند ساختار پروتئینی را تغییر می‌دهد و سیستم ایمنی، آن‌ها را به‌عنوان «بیگانه» شناسایی می‌کند. نتیجه آن، تشکیل آنتی‌بادی‌های ضد سیترولین است که به غشای سلول‌های مفصلی آسیب می‌زنند و چرخه التهاب و تخریب استخوان را تشدید می‌کنند.
تفاوت بالینی و ایمنی‌شناسی بین آرتریت روماتوئید و لوپوس مفصلی
۱. درگیری مفصل
– در RA: التهاب مزمن، متقارن، و معمولاً در مفاصل کوچک دست و پا.
– در SLE: التهاب گذرا و مهاجر که معمولاً بدون تخریب استخوان است.
۲. یافته‌های آزمایشگاهی
– در RA: Anti-CCP و RF (فاکتور روماتوئید) اغلب مثبت.
– در SLE: ANA تقریباً همیشه مثبت، اما Anti-CCP به ندرت افزایش می‌یابد.
۳. الگوی تصویربرداری
– RA: فرسایش استخوان و کاهش فضای مفصلی در رادیوگرافی.
– SLE: مفاصل ملتهب ولی ساختار استخوانی دست‌نخورده باقی می‌ماند.
۴. سایر علائم سیستمیک
– RA: بیشتر در محدوده مفصلی.
– SLE: با درگیری چند ارگان شامل پوست، کلیه و سیستم عصبی مرکزی همراه است.
مزایای کلیدی تست Anti-CCP نسبت به RF
در حالی که تست RF (فاکتور روماتوئید) از دیرباز ابزار استاندارد تشخیص RA بوده، اما دقت کافی ندارد و در بیماران مبتلا به لوپوس یا سایر عفونت‌ها نیز ممکن است مثبت شود.
در مقابل، Anti‑CCP ویژگی بالایی دارد (بیش از ۹۵٪) و مثبت شدن آن تقریباً به‌طور اختصاصی بیانگر آرتریت روماتوئید واقعی است.
برتری‌های بالینی Anti‑CCP :
– تشخیص زودرس بیماری حتی قبل از شروع التهاب قابل مشاهده
– تمایز دقیق بین RA و SLE مفصلی
– پیش‌بینی شدت و سرعت پیشرفت بیماری
– کمک به انتخاب دقیق‌تر درمان هدفمند
تفسیر مقادیر آزمایش Anti-CCP
- منفی (<20 واحد): آرتریت روماتوئید بعید است، اما در مراحل اولیه باید تکرار شود.
- مثبت خفیف (۲۰–۳۹ واحد): نیازمند بررسی همراه با RF و یافته‌های بالینی.
- مثبت قوی (>40 واحد): تشخیص تقریباً قطعی RA، به‌ویژه همراه RF مثبت.
در بیمار مبتلا به لوپوس که Anti-CCP مثبت است، احتمالا سندرم Overlap یا Rhupus مطرح می‌شود.
سندرم روپوس (Rhupus)؛ تلاقی لوپوس و آرتریت روماتوئید
برخی بیماران ترکیبی از ویژگی‌های دو بیماری را نشان می‌دهند؛ این حالت را Rhupus Syndrome می‌نامند.
در این بیماران:
– ANA و Anti-dsDNA مثبت است (ویژگی لوپوس)
– Anti-CCP و RF نیز مثبت است (ویژگی RA)
– التهاب مزمن مفصل همراه با فرسایش استخوان مشاهده می‌شود.
درمان روپوس معمولاً ترکیبی از داروهای ضد روماتیسمی و تعدیل‌کننده سیستم ایمنی است.
درمان بر اساس تشخیص افتراقی
- در RA با Anti‑CCP مثبت: درمان با متوترکسات، سولفاسالازین، داروهای بیولوژیک (مثل آدالیموماب) و مراقبت فیزیوتراپی مفصلی.
- در SLE مفصلی: معمولاً نیاز به هیدروکسی‌کلروکین و کورتون کوتاه‌مدت دارد.
- در Rhupus: ترکیب درمانی کنترل‌کننده التهاب مفصلی و خودایمنی سیستمیک با پایش دقیق عوارض دارویی ضروری است.
چرا تشخیص زودهنگام اهمیت دارد؟
شناسایی زودرس Anti-CCP می‌تواند:
– از تخریب برگشت‌ناپذیر مفاصل پیشگیری کند.
– احتمال پاسخ بهتر به داروهای تعدیل‌کننده ایمنی را افزایش دهد.
– کیفیت زندگی بیمار را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا ممکن است در لوپوس تست Anti‑CCP مثبت شود؟
به‌ندرت بله. در این حالت معمولاً بیمار به یک فرم ترکیبی از RA و SLE دچار است (Rhupus Syndrome).
۲. آیا Anti-CCP منفی RA را رد می‌کند؟
خیر. در درصد محدودی از بیماران اولیه ممکن است تست منفی باشد، ولی با گذر زمان مثبت شود.
۳. آیا تیتر بالای Anti-CCP نشانه شدت بیشتر بیماری است
بله. هرچه سطح این آنتی‌بادی بالاتر باشد، احتمال تخریب مفصلی در آینده بیشتر است.
جمع‌بندی
تست Anti-CCP امروزه به‌عنوان استاندارد طلایی تشخیص آرتریت روماتوئید شناخته می‌شود.
در بیماران با درد و التهاب مفصلی، تمایز دقیق میان RA و SLE اهمیت حیاتی دارد، زیرا راه درمان، پیش‌آگهی و مراقبت طولانی‌مدت در هر دو بیماری کاملاً متفاوت است.
وجود Anti-CCP مثبت همراه با علائم مفصلی پایدار، پزشک را به سمت تشخیص قطعی RA راهنمایی می‌کند و در بیماران لوپوسی می‌تواند نشانه‌ی بروز فرم ترکیبی باشد.
منابع :
۱. [LabTestsOnline – Anti-CCP and RF Testing]
2. [CDC – Autoimmune Diseases Overview]
No.52
۰۴/۰۸