التهاب مزمن کبد می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد؛ از عفونت‌های ویروسی گرفته تا واکنش‌های خودایمنی که در آن، بدن به سلول‌های کبدی خود حمله می‌کند. یکی از ابزارهای مهم برای تمایز میان این دو گروه، آزمایش Anti‑LKM (آنتی‌بادی ضد میکروزوم کبد و کلیه) است. این تست به پزشک کمک می‌کند تا دریابد آیا آسیب کبدی بیمار منشأ ویروسی دارد یا خودایمنی، و بر اساس آن درمان مناسبی انتخاب کند.
تست Anti‑LKM چیست؟
تست Anti‑LKM وجود آنتی‌بادی‌هایی را بررسی می‌کند که سیستم ایمنی علیه بخش‌هایی از سلول‌های کبد و کلیه تولید می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها در سه نوع اصلی شناسایی شده‌اند، اما نوع نخست (LKM‑۱) بیشترین اهمیت را در تشخیص بیماری دارد.
نوع LKM‑۱ و نقش آن در هپاتیت خودایمنی
– Anti‑LKM‑۱ معمولاً نشانگر هپاتیت خودایمن نوع II است.
– این آنتی‌بادی علیه آنزیم CYP2D6 در سلول‌های کبدی ساخته می‌شود.
– بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و اغلب با افزایش IgG و آنزیم‌های کبدی همراه است.
چرا تست Anti‑LKM اهمیت دارد؟
در بسیاری از بیماران، تشخیص دقیق بین «هپاتیت ویروسی مزمن» و «هپاتیت خودایمن» آسان نیست، زیرا هر دو با افزایش ALT، AST و خستگی مزمن همراه‌اند. وجود یا عدم وجود Anti‑LKM تصویری روشن‌تر ارائه می‌دهد:
- در هپاتیت خودایمنی نوع II: تست Anti‑LKM مثبت است.
- در هپاتیت ویروسی (به‌ویژه HCV): معمولاً این تست منفی است، اما در برخی بیماران مبتلا به هپاتیت C مزمن، ممکن است الگوی مثبت کاذب دیده شود.
بنابراین تفسیر نتیجه باید همراه با آزمایش‌های ویروسی (HBsAg، Anti‑HCV) و سایر مارکرهای خودایمنی مانند ANA و SMA انجام شود.
چگونه به افتراق هپاتیت خودایمنی از هپاتیت ویروسی کمک می‌کند؟
پزشک هنگام مواجهه با التهاب مزمن کبدی، به چند سرنخ کلیدی توجه می‌کند:
- Anti‑LKM مثبت و تست‌های ویروسی منفی: نشانگر محتمل‌ترین حالت برای هپاتیت خودایمنی است.
- Anti‑LKM منفی و HCV مثبت: تشخیص بیشتر به نفع هپاتیت ویروسی است.
- هم‌زمانی Anti‑LKM مثبت با HCV مثبت: نیاز به ارزیابی تخصصی‌تر دارد، زیرا در تعداد کمی از بیماران، واکنش متقاطع ایمنی وجود دارد.
نتیجه هر آزمایش باید در بستر شرح حال، یافته‌های آزمایشگاهی، و بیوپسی کبد تفسیر شود.
علائم بالینی که می‌توانند در هر دو نوع دیده شوند
شباهت بالینی میان این دو بیماری یکی از دلایل سفارش تست Anti‑LKM است. این علائم می‌تواند در هر دو مطرح باشد ولی شدت و الگوی آنها متفاوت است:
– خستگی مزمن و ضعف عمومی
– زردی خفیف یا پیش‌رونده
– درد مبهم در ناحیه راست فوقانی شکم
– افزایش آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون
در نوع خودایمن، معمولاً همراهی با سایر بیماری‌های ایمنی مثل تیروئیدیت، دیابت نوع ۱ یا لوپوس دیده می‌شود.
روش انجام و تفسیر نتیجه
تست به‌صورت آزمایش خون ساده انجام می‌شود. نمونه در آزمایشگاه با تکنیک ایمونوفلورسانس بررسی می‌گردد و مقدار یا تیتر آنتی‌بادی تعیین می‌شود.
- نتیجه منفی (<1:10): احتمال پایین وجود هپاتیت خودایمنی نوع II.
- نتیجه مثبت (>1:20 یا بالاتر): باید با سایر یافته‌ها مانند سطح IgG، ALT/AST و علائم بیمار تطابق داده شود.
درمان و پیگیری
در صورتی که علت بیماری هپاتیت خودایمنی نوع II باشد، درمان اصلی شامل:
– کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزون) برای مهار التهاب ایمنی.
– در صورت نیاز، آزاتیوپرین یا سایر داروهای سرکوب ایمنی.
در مقابل، هپاتیت ویروسی نیازمند درمان ضد ویروس‌های خاص است و درمان اشتباه با استروئید ممکن است بیماری را بدتر کند.
پرسش‌های متداول
۱. آیا مثبت بودن Anti‑LKM به‌تنهایی تشخیص قطعی هپاتیت خودایمن است؟
خیر، این تست تنها یکی از شاخص‌هاست و باید همراه با یافته‌های بالینی و سایر نتایج آزمایشگاهی تفسیر شود.
۲. آیا ممکن است در هپاتیت ویروسی هم Anti‑LKM مثبت باشد؟
در درصد کمی از بیماران مبتلا به هپاتیت C ممکن است مثبت کاذب دیده شود، اما تیتر آن معمولاً پایین است.
۳. اگر تست منفی باشد، آیا هپاتیت خودایمن منتفی است؟
در نوع II بله، ولی سایر انواع هپاتیت خودایمن ممکن است با آنتی‌بادی‌های دیگر (ANA، SMA) ظاهر شوند.
جمع‌بندی
تست Anti‑LKM یکی از شاخص‌ترین ابزارهای آزمایشگاهی برای تشخیص هپاتیت خودایمن نوع II و افتراق آن از هپاتیت ویروسی است. تفسیر دقیق آن در کنار سایر آزمایش‌ها، بهترین مسیر برای درمان به‌موقع و جلوگیری از پیشرفت به سیروز کبدی را فراهم می‌سازد. آگاهی پزشک و پیگیری منظم بیمار نقش تعیین‌کننده‌ای در پیش‌آگهی دارد.
منابع :
– [Autoimmune Hepatitis – Mayo Clinic]
– [Autoimmune Hepatitis Testing – LabTestsOnline]
No.84
۰۴/۰۸