با گسترش استفاده از داروهای بیولوژیک در درمان بیماری‌های خودایمنی و التهابی مزمن مانند روماتوئید آرتریت، کولیت اولسراتیو و مولتیپل اسکلروزیس، بروز واکنش‌های حساسیتی ناگهانی به این داروها نیز افزایش یافته است. یکی از ابزارهای مهم در تشخیص این نوع واکنش‌ها، تست IgE اختصاصی ضد داروهای بیولوژیک است. این تست می‌تواند مشخص کند که آیا پاسخ ایمنی آلرژیک از نوع فوری (IgE-mediated) در برابر داروی مورد نظر شکل گرفته است یا خیر. تشخیص سریع این واکنش‌ها، مانع بروز شوک آنافیلاکتیک و قطع غیرضروری درمان می‌شود.
تست IgE اختصاصی چیست و چه نقشی در واکنش‌های دارویی دارد؟
ایمونوگلوبولین E (IgE) از آنتی‌بادی‌هایی است که در تنظیم پاسخ‌های حساسیتی فوری، به‌ویژه در آلرژی‌های دارویی، نقش کلیدی دارد. تولید آنتی‌بادی‌های IgE اختصاصی علیه یک داروی بیولوژیک به معنی فعال شدن سلول‌های ماست‌سل (mast cell) و بازوفیل‌ها در مواجهه مجدد است. رهاسازی هیستامین و سایر میانجی‌های التهابی از این سلول‌ها موجب بروز علائمی مانند کهیر، اسپاسم برونش یا کاهش فشار خون می‌شود.
مواردی که انجام تست IgE اختصاصی توصیه می‌شود
طبق دستورالعمل‌های مراکز معتبر ، انجام تست IgE اختصاصی در شرایط زیر کاربرد دارد:
– بروز واکنش آلرژیک فوری (در عرض چند دقیقه تا دو ساعت) پس از تزریق داروی بیولوژیک.
– شک به آنافیلاکسی گیرنده‌ای (Infusion Reaction) در بیمارانی که داروی مهارکننده TNF یا آنتی‑IL دریافت می‌کنند.
– نیاز به *تایید ایمنی بیمار برای ادامه درمان یا انجام دوز مجدد (Re‑challenge).
– تمایز میان واکنش‌های IgE‑وابسته با نوع غیراختصاصی (مانند واکنش‌های شبه‌آنفیلاکتیک یا سیتوکینی).
نمونه داروهای بیولوژیکی که می‌توانند IgE اختصاصی ایجاد کنند
۱. آدالیمومب (Adalimumab) و اینفلیکسیمب (Infliximab)
– در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و IBD گزارش شده است.
– واکنش‌های آلرژیک سریع معمولاً با پیدایش anti‑Infliximab IgE همراه هستند.
– وجود IgE اختصاصی ممکن است با افزایش خطر آنافیلاکسی در تزریق بعدی مرتبط باشد.
۲. اوما‌لیزومب (Omalizumab) و مِپولیزومب (Mepolizumab)
– با وجود اینکه خود این داروها علیه IgE یا IL‑۵ طراحی شده‌اند، در موارد نادر می‌توانند پاسخ IgE متقاطع ایجاد کنند.
– ظهور بثورات فوری یا ادم صورت پس از تزریق اولیه باید منجر به بررسی IgE اختصاصی گردد.
۳. آنتی‌بادی‌های ضد IL‑۱۷ و IL‑۲۳ (مانند Ustekinumab, Secukinumab)
– در بیماران دارای سابقه آتوپی، احتمال تولید IgE علیه بخش Fc یا قندهای غیرانسانی مولکول گزارش شده است.
– تشخیص با تست IgE اختصاصی کمک می‌کند تا از قطع غیرضروری درمان جلوگیری شود.
روش انجام و تفسیر تست IgE اختصاصی
تست معمولاً با استفاده از سرم بیمار و در محیط آزمایشگاهی تخصصی انجام می‌شود.
نکات کلیدی در تفسیر:
– نتیجه مثبت (≥ ۰.۳۵ IU/mL) به معنی وجود IgE اختصاصی علیه دارو است.
– نتیجه منفی واکنش IgE‑وابسته را رد نمی‌کند، زیرا ممکن است مکانیزم دیگری (مانند IgG4 یا کمپلمان) عامل باشد.
– نتایج باید با شرح‌حال دقیق واکنش و زمان بروز آن ترکیب گردد.
تفاوت تست IgE اختصاصی با سایر ارزیابی‌های ایمنی دارویی
برای افتراق واکنش IgE‑محور از سایر مسیرها، باید به تفاوت‌های سلولی و زمانی توجه شود:
– **تست IgG یا آنتی‌داروی خنثی‌کننده (ADA):** بررسی واکنش‌های تاخیری و کاهش اثربخشی دارو.
– **تست ترشح تریپتاز:** برای تشخیص سریع آنافیلاکسی حاد کاربرد دارد.
– **Patch Test یا تست لنفوسیتی (LTT):** جهت بررسی واکنش‌های تأخیری غیراز IgE.
مدیریت و اقدامات پس از مثبت شدن تست
در بیماران با تست IgE اختصاصی مثبت، ادامه درمان با همان دارو باید با احتیاط یا پس از حساسیت‌زدایی کنترل‌شده (Desensitization) انجام شود.
گزینه‌های بالینی:
– تغییر دارو به ترکیب بیولوژیک مشابه ولی با اپی‌توپ متفاوت.
– انجام پیش‌درمانی با آنتی‌هیستامین و کورتون در تزریق بعدی.
– بررسی سطح تریپتاز و IgE کل برای ارزیابی خطر سیستمیک.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا تست IgE اختصاصی برای همه داروهای بیولوژیک در دسترس است؟
خیر، فقط برای داروهای پرکاربرد یا دارای سابقه واکنش آلرژیک شدید توسعه یافته است.
۲. آیا نتیجه منفی تست به معنی ایمنی کامل است؟
خیر، چون برخی واکنش‌ها از نوع غیر IgE وابسته هستند و نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارند.
۳. آیا می‌توان پس از واکنش آلرژیک مجدداً داروی بیولوژیک را مصرف کرد؟
در صورت ضرورت درمان، با روش حساسیت‌زدایی مرحله‌ای و تحت نظر آلرژیست امکان‌پذیر است.
منابع :
– [Mayo Clinic – Biologic Therapy and Drug Allergy Testing]
– [LabTestsOnline – Specific IgE Blood Test]
No.103
۰۴/۰۸