زوال عقل در سالمندان یا دمانس، به‌ویژه بیماری آلزایمر، یکی از شایع‌ترین اختلالات شناختی در سالمندان است که با کاهش تدریجی حافظه، قدرت تصمیم‌گیری و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه همراه است.
تا چند سال پیش، تشخیص دقیق آلزایمر اغلب نیاز به تصویربرداری مغزی پیشرفته یا نمونه‌برداری مایع نخاعی (LP) داشت؛ اما پیشرفت‌های اخیر، امکان شناسایی آن از طریق آزمایش خون را نیز فراهم کرده‌اند.
آیا آزمایش خون برای تشخیص زوال عقل در سالمندان وجود دارد؟
بله، اما این آزمایش‌ها هنوز به‌طور کامل وارد پروتکل‌های عمومی تشخیص نشده‌اند.
در سال‌های اخیر، تست‌های خونی جدید توانسته‌اند بیومارکرهای اختصاصی آلزایمر و برخی انواع دمانس را شناسایی کنند.
مهم‌ترین بیومارکرهای دمانس در خون
-
بتا-آمیلوئید (Aβ۴۲/Aβ۴۰)
-
پروتئینی که در آلزایمر به‌صورت پلاک در مغز تجمع می‌یابد.
-
کاهش نسبت Aβ۴۲/Aβ۴۰ در خون می‌تواند نشانگر تغییرات اولیه مغزی باشد.
-
-
تاو فسفریله (p-Tau181 یا p-Tau217)
-
نشانه آسیب و مرگ سلول‌های عصبی
-
سطح بالای آن در خون یا مایع نخاعی با پیشرفت آلزایمر مرتبط است.
-
-
زنجیره سبک نوروفیلامنت (NfL)
-
نشانگر آسیب عمومی نورون‌ها
-
در آلزایمر و سایر دمانس‌ها افزایش می‌یابد.
-
-
پروتئین GFAP (Glial Fibrillary Acidic Protein)
-
نشان‌دهنده التهاب عصبی و آسیب به سلول‌های گلیال
-
مزایای آزمایش خون نسبت به روش‌های سنتی
-
غیرتهاجمی و بدون نیاز به سوراخ کمری (LP)
-
هزینه کمتر نسبت به PET Scan
-
امکان استفاده در غربالگری اولیه و پایش درمان
محدودیت‌ها
-
هنوز جایگزین کامل MRI، PET یا LP نشده است.
-
نیاز به تفسیر تخصصی دارد.
-
در بسیاری از کشورها، هنوز در مراحل پژوهشی یا محدود به مراکز تخصصی است.
چه زمانی این تست‌ها توصیه می‌شوند؟
-
در سالمندانی با علائم افت حافظه یا اختلال شناختی
-
برای افتراق آلزایمر از سایر انواع دمانس
-
برای پایش روند پیشرفت بیماری
-
در مطالعات پژوهشی و انتخاب بیماران برای درمان‌های جدید
پرسش‌های متداول
آیا آزمایش خون می‌تواند جایگزین کامل تصویربرداری یا LP شود؟
فعلاً خیر، ولی می‌تواند ابزار غربالگری اولیه بسیار مؤثری باشد.
آیا در ایران این تست‌ها انجام می‌شود؟
فعلاً فقط در مراکز پژوهشی یا برخی آزمایشگاه‌های خصوصی.
آیا نتیجه مثبت به معنای آلزایمر قطعی است؟
خیر، بلکه باید همراه با تست‌های شناختی و معاینه نورولوژیک بررسی شود.
نتیجه‌گیری
آزمایش خون برای تشخیص دمانس، تحولی بزرگ در پزشکی است که می‌تواند طی سال‌های آینده، فرآیند شناسایی و درمان بیماری را ساده‌تر و سریع‌تر کند. در صورت بروز علائم، مراجعه به نورولوژیست و انجام ارزیابی ترکیبی ضروری است.
منابع :
Mayo Clinic – Blood tests for Alzheimer’s diseas
Nature Reviews Neurology – Blood-based biomarkers for Alzheimer’s disease
No. 33
۰۴/۰۵
