سدیم یکی از مهمترین الکترولیتهای بدن است که نقش حیاتی در تعادل آب، عملکرد عصبی، انقباض عضلات و حفظ فشار خون دارد.
سطح سدیم باید در یک محدوده مشخص باقی بماند؛ زیرا افزایش یا کاهش شدید آن میتواند در مدت کوتاه باعث سردرگمی، تشنج، بینظمی ضربان قلب و حتی کما شود.
این تغییرات بهخصوص زمانی خطرناک میشوند که بهسرعت رخ دهند.
محدوده طبیعی سدیم خون چقدر است؟
در بیشتر آزمایشگاهها:
- محدوده نرمال: ۱۳۵ تا ۱۴۵ میلیاکیوالان در لیتر (mEq/L)
هر مقدار کمتر از ۱۳۵ = هیپوناترمی
هر مقدار بیشتر از ۱۴۵ = هیپرناترمی
علتهای کاهش سدیم خون (هیپوناترمی): ۸ دلیل مهم
۱. مصرف بیش از حد مایعات
نوشیدن آب بسیار زیاد یا تزریق بیش از حد سرم رقیق میتواند سدیم را پایین بیاورد.
۲. نارسایی قلب، کبد یا کلیه
این شرایط باعث احتباس آب و کاهش سدیم خون میشوند.
۳. سندرم SIADH
بدن بدون نیاز واقعی، هورمون ADH را ترشح میکند و آب بیش از حد ذخیره میشود.
۴. داروها
از جمله:
- دیورتیکها (برای فشار خون)
- برخی ضدافسردگیها
- داروهای ضدتشنج
۵. استفراغ یا اسهال شدید
از دست رفتن آب و املاح باعث افت سدیم میشود.
۶. کمآبی شدید اما همراه با دریافت آب بدون املاح
این حالت در ورزشکاران استقامتی شایع است.
۷. بیماریهای غدد درونریز
کمکاری تیروئید یا نارسایی آدرنال.
۸. رژیمهای غذایی بسیار کمنمک
نادر، اما ممکن است در افراد دارای بیماریهای زمینهای تشدید شود.
علتهای افزایش سدیم خون (هیپرناترمی): ۷ دلیل اصلی
۱. کمآبی شدید (Dehydration)
شایعترین علت.
بدن آب از دست میدهد اما سدیم باقی میماند و غلیظ میشود.
۲. سالمندان با کاهش حس تشنگی
کم نوشیدن آب باعث بالا رفتن سدیم میشود.
۳. اسهال یا تعریق زیاد بدون جایگزینی مایعات و املاح
۴. دیابت بیمزه (Diabetes Insipidus)
دفع زیاد ادرار → کمآبی → افزایش سدیم.
۵. مصرف زیاد نمک یا محلولهای نمکی
۶. بیماریهای کلیوی
اختلال در تعادل آب و سدیم.
۷. داروها
کورتیزونها، برخی دیورتیکها، و محلولهای وریدی حاوی سدیم بالا.
چه سطحی از سدیم خون اورژانسی است؟
هیپوناترمی اورژانسی:
- کمتر از ۱۲۰ mEq/L
- یا کاهش ناگهانی طی چند ساعت
علائم خطر:
- سردرد شدید
- تهوع و استفراغ
- بیقراری یا گیجی
- تشنج
- کاهش سطح هوشیاری
- کما
هیپرناترمی اورژانسی:
- بیشتر از ۱۶۰ mEq/L
- یا افزایش سریع طی مدت کوتاه
علائم خطر:
- تشنگی شدید
- بیقراری، تحریکپذیری
- ضعف شدید
- گرفتگی عضلات
- افزایش دما
- تشنج و کما
چه زمانی باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد؟
اگر هر یک از این علائم همراه با تغییر سدیم دیده شد:
- بیهوشی یا خوابآلودگی شدید
- تشنج
- سردرگمی یا گفتار نامفهوم
- تنگی نفس یا ضربان قلب نامنظم
- کاهش شدید ادرار
- استفراغ مداوم
تغییرات سدیم، مخصوصاً اگر سریع رخ دهند، میتوانند در چند ساعت تهدیدکننده زندگی شوند.
چطور سدیم خون را به محدوده طبیعی برگردانیم؟
اگر سدیم پایین باشد:
- اصلاح مصرف مایعات (کاهش آب بیش از حد)
- بررسی داروهای مؤثر
- درمان بیماریهای زمینهای مانند نارسایی قلب، کلیه یا SIADH
- در موارد شدید: تزریق نمک هیپرتونیک (تحت نظر پزشک)
اگر سدیم بالا باشد:
- نوشیدن آب کافی
- درمان کمآبی
- اصلاح داروها
- درمان دیابت بیمزه
- در موارد شدید: دریافت سرمهای رقیقکننده سدیم تدریجی برای جلوگیری از آسیب مغزی
پرسشهای متداول
تغییرات سدیم چقدر سریع خطرناک میشوند؟
هر تغییری که طی چند ساعت اتفاق بیفتد، بسیار خطرناکتر از تغییرات تدریجی است.
آیا نوشیدن آب زیاد همیشه مفید است؟
خیر. مصرف بیش از حد آب میتواند باعث کاهش خطرناک سدیم شود.
آیا سدیم بالا همیشه به معنای مصرف زیاد نمک است؟
نه. کمآبی شایعترین علت سدیم بالا است.
آیا کودکان و سالمندان حساسترند؟
بله. هر دو گروه در برابر تغییرات سدیم بسیار آسیبپذیر هستند.
منابع
- Mayo Clinic – Sodium Blood Testhttps://www.mayoclinic.org/tests-procedures/sodium-test
- LabTestsOnline – Sodiumhttps://labtestsonline.org/tests/sodium
- MedlinePlus – Sodium Blood Testhttps://medlineplus.gov/lab-tests/sodium-blood-test
No. 15
۰۴/۰۹