بیوپسی مایع (Liquid Biopsy) یک روش پیشرفته، غیرتهاجمی و نوآورانه برای تشخیص، غربالگری، پایش درمان و شناسایی عود سرطان است. برخلاف بیوپسی سنتی که نیاز به برداشت بافت از تومور دارد، این روش با آنالیز نمونه‌ای ساده از خون یا مایعات بدن، اطلاعاتی دقیق و ژنتیکی از تومور ارائه می‌دهد.
با بررسی DNA توموری در گردش (ctDNA)، سلول‌های توموری در گردش (CTCs)، RNA، اگزوزوم‌ها و پروتئین‌ها، پزشکان می‌توانند تصمیمات درمانی دقیق‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تری اتخاذ کنند.
بیوپسی مایع چگونه عمل می‌کند؟
در جریان رشد و مرگ تومورها، قطعاتی از مواد ژنتیکی آن‌ها وارد خون می‌شود. این مولکول‌ها با تکنیک‌های زیر شناسایی می‌شوند:
-
Digital PCR
-
NGS (توالی‌یابی نسل جدید)
-
BEAMing و CAPP-Seq
با این فناوری‌ها می‌توان به تشخیص جهش‌های ژنی، ارزیابی پاسخ به درمان، و شناسایی مقاومت دارویی دست یافت.
کاربردهای بالینی بیوپسی مایع
۱. تشخیص زودهنگام سرطان
-
شناسایی DNA توموری حتی قبل از بروز علائم
-
مناسب برای سرطان‌های ریه، پستان، تخمدان، پانکراس و کولورکتال
۲. پروفایل‌برداری ژنتیکی از تومور
-
شناسایی جهش‌های EGFR، KRAS، BRAF، PIK3CA
-
راهنمای انتخاب درمان هدفمند و شخصی‌سازی‌شده
۳. پایش درمان و شناسایی عود
-
کاهش سطح ctDNA = پاسخ به درمان
-
افزایش مجدد ctDNA = هشدار برای عود یا مقاومت دارویی
۴. جایگزین بیوپسی بافتی در شرایط خاص
-
بیماران با متاستاز، تومورهای غیرقابل دسترس یا شرایط پرریسک برای جراحی
مزایای کلیدی بیوپسی مایع
-
بدون نیاز به جراحی یا بیهوشی
-
امکان انجام مکرر برای پایش دینامیک بیماری
-
دید جامع‌تری نسبت به تومور در کل بدن
-
تشخیص سریع‌تر جهش‌ها نسبت به روش‌های سنتی
-
شناسایی مقاومت دارویی در مراحل اولیه درمان
محدودیت‌های بیوپسی مایع
-
حساسیت کمتر در مراحل اولیه سرطان‌های کوچک
-
احتمال نتایج منفی کاذب
-
هزینه نسبتاً بالا
-
نیاز به تفسیر دقیق توسط متخصصان ژنتیک و انکولوژی
سرطان‌هایی که بیشترین سود را از بیوپسی مایع می‌برند
| نوع سرطان | کاربرد اصلی بیوپسی مایع |
|---|---|
| ریه غیرسلول کوچک (NSCLC) | تشخیص جهش EGFR و مانیتورینگ مقاومت دارویی |
| پستان | شناسایی PIK3CA و HER2، پایش درمان |
| روده بزرگ (CRC) | تشخیص KRAS، بررسی اثربخشی آنتی‌بادی‌ها |
| ملانوما | ارزیابی BRAF و پاسخ به ایمونوتراپی |
| تخمدان و پانکراس | غربالگری زودهنگام در افراد پرخطر |
جمع‌بندی
بیوپسی مایع نقطه عطفی در تشخیص و پایش سرطان است. این روش با ارائه تصویری دقیق و جامع از وضعیت ژنتیکی تومور، امکان درمان شخصی‌سازی‌شده و پایش مستمر بیماران را فراهم می‌سازد. اگرچه هنوز جایگزین کامل بیوپسی بافتی نیست، اما در بسیاری از موارد به‌عنوان تستی مکمل، سریع، ایمن و کارآمد کاربرد دارد.
در آینده نزدیک، پزشکی سرطان بدون استفاده از این فناوری غیرقابل تصور خواهد بود.
منابع :
Mayo Clinic – Liquid biopsy: A less invasive test to guide cancer treatment
Johns Hopkins – CancerSEEK Blood Test for Early Cancer Detection
No. 28
۰۴/۰۴
