منیزیم یکی از مهمترین مواد معدنی بدن است که در بیش از ۳۰۰ واکنش بیوشیمیایی نقش دارد. این عنصر برای عملکرد عضلات، ضربان قلب، اعصاب، استخوانها، تولید انرژی، کنترل قند خون و تنظیم فشار خون ضروری است.
وقتی سطح منیزیم خون بیش از حد بالا یا پایین میرود، سیستمهای حیاتی بدن دچار اختلال میشوند و علائم میتواند از خفیف تا تهدیدکننده زندگی باشد.
در این مقاله علتهای مهم افزایش یا کاهش منیزیم خون، علائم خطر و راههای کنترل آن را بررسی میکنیم.
محدوده طبیعی منیزیم خون چقدر است؟
در اغلب آزمایشگاهها:
- ۱.۷ تا ۲.۴ mg/dL
کمتر از ۱.۷ = هیپومنیزیمی (منیزیم پایین)
بیشتر از ۲.۴ = هایپرمنیزیمی (منیزیم بالا)
دلایل کاهش منیزیم خون (هیپومنیزیمی)
۱. مصرف طولانیمدت الکل
الکل باعث دفع شدید منیزیم از کلیه و کاهش جذب رودهای میشود. این یکی از شایعترین علتها در بزرگسالان است.
۲. اسهال یا استفراغ طولانیمدت
از دست رفتن مایعات و الکترولیتها، بهویژه در مشکلات گوارشی مزمن یا عفونتها، منجر به کاهش سطح منیزیم میشود.
۳. بیماریهای گوارشی و سوءجذب
شرایطی که جذب مواد معدنی را مختل میکنند، مانند:
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- جراحیهای چاقی (بایپس معده)
- پانکراتیت مزمن
۴. مصرف برخی داروها
داروهای زیر میتوانند باعث پایین آمدن سطح منیزیم شوند:
- دیورتیکها (ادرارآورها)
- مهارکنندههای پمپ پروتون (PPI) مانند امپرازول
- آنتیبیوتیکهایی مثل جنتامایسین
- داروهای شیمیدرمانی
۵. کمبود تغذیهای یا رژیم غذایی محدود
نخوردن کافی سبزیجات برگ سبز، مغزدانهها، غلات کامل و غذاهای غنی از منیزیم.
۶. دیابت کنترلنشده
دفع زیاد ادرار در دورههای قند خون بالا باعث از دست رفتن منیزیم میشود.
۷. اختلالات هورمونی
پرکاری پاراتیروئید یا مصرف زیاد آلدوسترون باعث افزایش دفع منیزیم از کلیه میشود.
دلایل افزایش منیزیم خون (هایپرمنیزیمی)
۱. نارسایی کلیه (شایعترین علت)
وقتی کلیهها درست کار نکنند، دفعمنیزیم کاهش مییابد و سطح خون بالا میرود.
این وضعیت مخصوصاً در افراد مسن یا بیماران دیالیزی شایعتر است.
۲. مصرف بیشازحد مکملهای منیزیم
مکملها، پودرهای ورزشی یا داروهای حاویمنیزیم (مانند برخی ضداسیدها و ملینها) میتوانند باعث افزایش سطح منیزیم شوند.
۳. درمانهای حاویمنیزیم در بارداری
تزریق سولفات منیزیم (برای کنترل پرهاکلامپسی) ممکن است موجب افزایش سطح منیزیم شود.
۴. کمکاری تیروئید یا آدرنال
اختلالات هورمونی میتوانند دفع منیزیم را کاهش دهند.
۵. عفونت شدید یا شوک
اختلال در عملکرد کلیه و تغییرات همودینامیک میتواند منجر به تجمع منیزیم شود.
۶. دهیدراتاسیون شدید
کمآبی باعث غلیظ شدن خون و افزایش سطح ظاهری منیزیم میشود.
علائم منیزیم پایین و بالا
منیزیم پایین:
- گرفتگی و اسپاسم عضلانی
- لرزش
- خستگی
- بیحسی و گزگز
- تپش قلب یا آریتمی
- تشنج (در موارد شدید)
- اضطراب و تحریکپذیری
منیزیم بالا:
- افت فشار خون
- خوابآلودگی شدید
- ضعف عضلانی
- حالت تهوع
- کند شدن تنفس
- کاهش رفلکسها
- ضربان قلب نامنظم
- کما (در موارد شدید)
چه زمانی وضعیت خطرناک میشود؟
منیزیمپایین خطرناک:
- کمتر از ۱ mg/dL
- همراه با آریتمی یا تشنج
- در بیماران قلبی یا مصرفکننده دیورتیکها
منیزیمبالا خطرناک:
- بیشتر از ۴ mg/dL
- افت شدید فشار خون
- ضعف تنفسی
- بیهوشی یا کما
چطور سطح منیزیم خون را کنترل یا اصلاح کنیم؟
اگر منیزیمپایین باشد:
- اصلاح رژیم غذایی:
- سبزیجات برگ سبز
- بادام و گردو
- حبوبات
- غلات کامل
- قطع یا جایگزینی داروهای مؤثر (با نظر پزشک)
- درمان بیماریهای گوارشی یا سوءجذب
- مصرف مکملمنیزیم در موارد خفیف
- تزریق وریدیمنیزیم در موارد شدید
اگر منیزیمبالا باشد:
- قطع مکملها و داروهای حاوی آن
- افزایش نوشیدن آب
- درمان کمآبی
- در نارسایی کلیوی: دیالیز
- تزریق کلسیم برای حفاظت قلب در موارد شدید
- داروهای افزایشدهنده دفع منیزیم (دیورتیکها)
پرسشهای متداول
آیا مصرف زیاد منیزیم از غذا خطرناک است؟
معمولاً خیر؛ کلیهها اضافه منیزیم غذا را دفع میکنند. مشکل زمانی ایجاد میشود که کلیه بیمار باشد یا مکمل بیشازحد مصرف شود.
آیا استرس سطحمنیزیم را تغییر میدهد؟
بله، استرس طولانیمدت میتواند آن را کاهش دهد.
کدام افراد باید بیشتر مراقب سطحمنیزیم باشند؟
افراد با بیماری کلیوی، دیابت، مشکلات گوارشی، مصرفکنندگان دیورتیکها و سالمندان.
آیا میتوان منیزیمبالا را در خانه درمان کرد؟
اگر ناشی از مکمل باشد، قطع آن کمک میکند؛ اما موارد متوسط تا شدید نیاز به درمان پزشکی دارد.
منابع
-
Mayo Clinic – Magnesium blood test
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/magnesium/about/pac-20384923
-
MedlinePlus – Magnesium in blood
No. 18
۰۴/۰۹