آزمایش پرولاکتین (Prolactin) یکی از تستهای مهم هورمونی است که اغلب در بررسی مشکلات قاعدگی، ناباروری، ترشح شیر غیرطبیعی از پستان، اختلالات جنسی و برخی سردردها یا مشکلات بینایی درخواست میشود.
تغییر سطح پرولاکتین میتواند به دلایل ساده و موقتی یا به علت بیماریهای مهم هورمونی رخ دهد. در این مقاله بهطور کامل و قابلفهم بررسی میکنیم که بالا یا پایین بودن پرولاکتین نشانه چیست و چه زمانی نیاز به پیگیری جدی دارد.
پرولاکتین چیست و چه نقشی دارد؟
پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح میشود. نقش اصلی آن:
- تحریک تولید شیر در دوران بارداری و شیردهی
- تأثیر بر چرخه قاعدگی
- نقش در تنظیم تخمکگذاری و باروری
- تأثیر بر میل و عملکرد جنسی
محدوده نرمال پرولاکتین
(مقادیر ممکن است بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت باشند)
- زنان غیر باردار: حدود ۴ تا ۲۳ ng/mL
- مردان: حدود ۳ تا ۱۵ ng/mL
- بارداری و شیردهی: بهطور طبیعی بسیار بالاتر است
علت بالا بودن پرولاکتین (Hyperprolactinemia)
۱. بارداری و شیردهی
- شایعترین و کاملاً طبیعیترین علت
- پرولاکتین برای تولید شیر افزایش مییابد
۲. استرس و عوامل فیزیولوژیک
حتی در افراد سالم، موارد زیر میتوانند باعث افزایش موقت پرولاکتین شوند:
- استرس شدید
- بیخوابی
- ورزش سنگین
- رابطه جنسی
- درد
- نمونهگیری ناشتا و در ساعات اولیه صبح
✅ به همین دلیل گاهی لازم است آزمایش تکرار شود.
۳. پرولاکتینوما (تومور خوشخیم هیپوفیز)
- شایعترین علت افزایش پایدار و قابلتوجه پرولاکتین
- تومور خوشخیم هیپوفیز که پرولاکتین ترشح میکند
علائم احتمالی:
- نامنظمی یا قطع قاعدگی
- ناباروری
- ترشح شیر از پستان (در زنان و حتی مردان)
- کاهش میل جنسی
- سردرد یا اختلال بینایی (در موارد بزرگ)
۴. کمکاری تیروئید
- کمکاری تیروئید باعث افزایش TRH میشود
- TRH ترشح پرولاکتین را تحریک میکند
✅ به همین دلیل همزمان بررسی TSH بسیار مهم است.
۵. داروها
برخی داروها میتوانند سطح پرولاکتین را بالا ببرند، از جمله:
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضد روانپریشی
- متوکلوپرامید
- برخی داروهای فشار خون
- استروژنها و قرصهای هورمونی
۶. بیماریهای دیگر
- بیماریهای کلیوی مزمن
- آسیب یا تروما به قفسه سینه
- بیماریهای هیپوتالاموس
- سندرم تخمدان پلیکیستیک (در برخی موارد)
پرولاکتین بالا چه علائمی ایجاد میکند؟
در زنان
- بینظمی یا قطع قاعدگی
- ناباروری
- ترشح شیر خارج از بارداری
- کاهش میل جنسی
در مردان
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- ناباروری
- بزرگی یا درد پستانها (نادر)
علت پایین بودن پرولاکتین (Hypoprolactinemia)
پایین بودن پرولاکتین نادرتر از بالا بودن آن است و اغلب اهمیت بالینی کمتری دارد.
علل احتمالی
- نارسایی غده هیپوفیز
- آسیب شدید به هیپوفیز (جراحی، تروما، خونریزی)
- مصرف برخی داروها (مانند داروهای دوپامینی)
- سندرم شیهان (پس از زایمان همراه با خونریزی شدید)
پرولاکتین پایین چه علائمی دارد؟
در اغلب موارد:
- بدون علامت است
- تنها در زنان شیرده ممکن است باعث کاهش تولید شیر شود
چه زمانی آزمایش پرولاکتین درخواست میشود؟
- قطع یا نامنظمی قاعدگی
- ناباروری
- ترشح شیر غیرطبیعی از پستان
- کاهش میل یا عملکرد جنسی
- سردردهای بدون علت مشخص
- شک به تومور هیپوفیز
نکات مهم قبل از انجام آزمایش پرولاکتین
برای دقت بیشتر:
- آزمایش صبح و در حالت ناشتا انجام شود
- حداقل ۳۰ دقیقه قبل از خونگیری در آرامش باشید
- از ورزش و رابطه جنسی پیش از آزمایش پرهیز شود
پرسشهای متداول
آیا پرولاکتین بالا خطرناک است؟
بسته به علت آن متفاوت است. بسیاری از علل بیخطر هستند، اما پرولاکتین بالا و پایدار نیاز به بررسی دارد.
آیا پرولاکتین بالا درمان دارد؟
بله. در اغلب موارد با دارو و بهندرت با جراحی قابلکنترل است.
آیا استرس واقعاً پرولاکتین را بالا میبرد؟
بله، استرس یکی از علل شایع افزایش موقت پرولاکتین است.
جمعبندی
- پرولاکتین بالا اغلب به دلیل بارداری، استرس، داروها، کمکاری تیروئید یا تومور خوشخیم هیپوفیز رخ میدهد.
- پرولاکتین پایین نادر و معمولاً کماهمیت است، مگر در موارد نارسایی هیپوفیز.
تفسیر صحیح این آزمایش همواره باید با توجه به علائم بالینی، داروهای مصرفی و سایر آزمایشهای هورمونی انجام شود.
منابع
labtestsonline. tests/prolactin
No. 52
۰۴/۰۹