دی‌هیدروتستوسترون یا DHT یکی از قوی‌ترین آندروژن‌های طبیعی بدن است که از تبدیل تستوسترون توسط آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز ساخته می‌شود. این هورمون نقشی حیاتی در رشد و تمایز جنسی مردان پیش از تولد، تغییرات دوران بلوغ و برخی فرآیندهای بدن در بزرگسالی دارد. با این حال، تغییرات سطح DHT می‌تواند باعث بروز اختلالاتی مانند ریزش موی آندروژنتیک و مشکلات پروستات شود.
نقش DHT در بدن
قبل از تولد:
– شکل‌گیری دستگاه تناسلی خارجی مردانه (آلت تناسلی و کیسه بیضه)
– توسعه غده پروستات
– مهار مسیرهای تشکیل دستگاه تناسلی زنانه در جنین مذکر
در دوران بلوغ:
– رشد کامل آلت و کیسه بیضه
– افزایش موی ناحیه صورت، بدن و ناحیه تناسلی
– رشد پروستات
– شروع ویژگی‌های جنسی ثانویه مردانه
سطح بالای DHT و پیامدهای آن
افزایش غیرطبیعی DHT با چند وضعیت شایع و مهم ارتباط دارد:
– هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH): بزرگ‌شدن پروستات که می‌تواند باعث مشکلات ادراری و اختلال عملکرد جنسی شود.
– سرطان پروستات: افزایش فعالیت DHT در بافت پروستات، همراه با تغییرات ژنتیکی خاص، می‌تواند خطر رشد بی‌رویه سلول‌ها را بالا ببرد.
– ریزش موی آندروژنتیک (الگوی مردانه): کوتاه‌شدن چرخه رشد مو و کوچک‌شدن فولیکول‌ها تحت تأثیر DHT.
– سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در زنان: افزایش آندروژن‌ها، از جمله DHT، می‌تواند رشد موهای زائد و اختلالات قاعدگی ایجاد کند.
سطح پایین DHT و اهمیت آن
کاهش DHT اغلب ناشی از کمبود تستوسترون یا نقص آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز است. این حالت می‌تواند باعث:
– عدم تکامل مناسب دستگاه تناسلی مردانه در نوزادان
– کاهش موهای بدن و صورت در بلوغ
– ناتوانی جنسی یا ناباروری
کمبود آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز
این بیماری ژنتیکی نادر باعث کاهش تولید DHT و اختلال در شکل‌گیری دستگاه تناسلی مردانه می‌شود. علائم بسته به شدت کمبود شامل:
– ظاهر دستگاه تناسلی مبهم یا مشابه زنانه در تولد
– رشد ناکامل موی صورت و بدن
– بلوغ ناقص جنسی
تشخیص تغییرات سطح DHT
پزشک ممکن است برای ارزیابی سطح دی‌هیدروتستوسترون و علت علائم شما، آزمایش خون و در برخی موارد بررسی ژنتیکی درخواست کند. این بررسی معمولاً در موارد زیر انجام می‌شود:
– مشکلات رشد جنسی در نوزادان یا کودکان
– ریزش موی الگویی
– بزرگی پروستات
– ناباروری یا علائم کمبود آندروژن
مدیریت و درمان
بسته به علت، گزینه‌های درمانی شامل:
– داروهای مهارکننده ۵-آلفا ردوکتاز (مثل فیناستراید) برای کاهش دی‌هیدروتستوسترون در موارد BPH و ریزش مو
– هورمون‌درمانی در کمبود تستوسترون
– جراحی یا روش‌های تخصصی در ناهنجاری‌های مادرزادی جنسی
– اصلاح سبک زندگی و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای
سؤالات متداول
۱. آیا DHT فقط در مردان اهمیت دارد؟
خیر. هرچند نقش اصلی آن در مردان پررنگ‌تر است، در زنان نیز در رشد موهای بدن و برخی فرآیندهای هورمونی نقش دارد.
۲. آیا داروهای ضد-DHT برای همه بی‌خطر هستند؟
خیر. مصرف این داروها باید فقط تحت نظر پزشک و براساس تشخیص دقیق انجام شود.
۳. آیا افزایش DHT همیشه بد است؟
نه. سطح طبیعی DHT برای عملکرد جنسی و رشد ضروری است؛ مشکل زمانی است که سطوح بسیار بالا یا بسیار پایین باشند.
جمع‌بندی
DHT هورمونی بسیار قوی و ضروری برای رشد و عملکرد جنسی مردان است، اما تغییرات سطح آن می‌تواند مشکلات مهمی در مو، پروستات و حتی باروری ایجاد کند. آگاهی، پایش منظم و مشاوره با پزشک بهترین راهکار برای پیشگیری و کنترل این شرایط است.
منابع:
– [Cleveland Clinic – دی هیدروتستوسترون و نقش آن در سلامت و بیماری‌ها]
– [MedlinePlus Genetics – کمبود ۵-آلفا ردوکتاز و تأثیر آن بر تولید DHT]
No.71
۰۴/۰۶
