هماچوری (Hematuria) به معنی وجود خون در ادرار است، وضعیتی که از تغییر رنگ خفیف تا قرمزی واضح ادرار قابل مشاهده است. گاهی ممکن است خون تنها در آزمایش ادرار دیده شود و چشمی قابل تشخیص نباشد (هماچوری میکروسکوپی). این علامت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات ساده مانند التهاب مجاری ادراری یا علائم بیماری‌های جدی‌تر از جمله سنگ کلیه، عفونت، التهاب، یا حتی سرطان مثانه و کلیه باشد. توجه به این علامت و مراجعه سریع به پزشک اهمیت حیاتی دارد.
انواع هماچوری
هماچوری بر اساس اندازه خون قابل مشاهده، به دو نوع تقسیم می‌شود:
الف) هماچوری آشکار (Gross Hematuria)
ادرار به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای درمی‌آید و خون با چشم دیده می‌شود.
ب) هماچوری میکروسکوپی (Microscopic Hematuria)
میزان خون کم است و فقط در آزمایش میکروسکوپی ادرار شناسایی می‌شود.
علل شایع وجود خون در ادرار
وجود خون در ادرار دلایل متعددی دارد و همیشه نشانه بیماری جدی نیست، اما نیاز به بررسی دقیق دارد.
الف) عفونت‌های مجاری ادراری (UTI)
هنگامی‌که باکتری‌ها وارد مجرای ادرار یا مثانه می‌شوند، ممکن است موجب التهاب، سوزش و خونریزی شوند.
علائم همراه: سوزش هنگام دفع، احساس فوریت در ادرار، تب خفیف و بوی ناخوشایند ادرار.
ب) سنگ کلیه یا مثانه
رسوب مواد معدنی در دستگاه ادراری می‌تواند باعث آسیب به دیواره‌ها و خونریزی شود.
نشانه‌ها: درد شدید پهلو یا کمر، تهوع، ادرار خونی یا تیره و گاهی سوزش.
ج) التهاب کلیه‌ها (نفریت یا گلومرولونفریت)
در این حالت سیستم ایمنی یا عفونت سبب التهاب در فیلترهای کلیه می‌شود.
علائم: تورم اطراف چشم‌ها یا پاها، فشار خون بالا، و تغییر رنگ ادرار.
د) بزرگ‌شدن پروستات یا التهاب آن
در مردان بالای ۵۰ سال، بزرگی پروستات می‌تواند مسیر خروج ادرار را تنگ کرده و باعث تجمع یا خونریزی شود.
هـ) سرطان‌های مجاری ادراری (مثانه یا کلیه)
در افراد بالای ۴۰ سال، وجود خون بدون درد ممکن است نخستین علامت سرطان مثانه یا کلیه باشد و باید با بررسی دقیق رد یا تأیید شود.
و) آسیب فیزیکی یا ورزشی
ضربه مستقیم به کلیه یا فعالیت شدید بدنی (مثل دویدن طولانی‌مدت) ممکن است باعث هماچوری گذرا شود.
ز) علل دارویی و شیمیایی
داروهایی مثل آنتی‌کوآگولانت‌ها (رقیق‌کننده‌های خون)، سیکلوسپورین یا مصرف ضد التهاب‌های غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند به خونریزی خفیف ادراری منجر شوند.
بررسی و تشخیص هماچوری
تشخیص علت خون در ادرار نیازمند ارزیابی دقیق بالینی و آزمایشگاهی است تا منبع خونریزی مشخص شود.
۱. آزمایش کامل ادرار (Urinalysis)
برای بررسی وجود گلبول‌های قرمز، پروتئین، باکتری و کریستال‌ها در ادرار.
در هماچوری میکروسکوپی، این آزمایش اولین گام تشخیصی است.
۲. آزمایش‌های خون
برای ارزیابی عملکرد کلیه، اندازه‌گیری **کراتینین و اوره (BUN)**، و بررسی علائم التهاب سیستمیک.
۳. سونوگرافی و CT اسکن کلیه و مثانه
برای بررسی وجود سنگ، تومور یا انسداد. تصاویر دقیق، محل خونریزی را مشخص می‌کنند.
۴. سیستوسکوپی (Cystoscopy)
آزمایش اختصاصی مشاهده مستقیم داخل مجرای ادرار و مثانه توسط پزشک متخصص، به‌ویژه در موارد خونریزی بدون علت مشخص.
۵. کشت ادرار (Urine Culture)
در صورت شک به عفونت، کشت برای شناسایی نوع باکتری و انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب انجام می‌شود.
علائم هشداردهنده که نیاز به مراجعه فوری دارند
در صورتی‌که موارد زیر مشاهده شود، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:
– ادرار کاملاً قرمز یا تیره‌رنگ
– درد شدید پهلو یا زیر شکم
– وجود لخته‌های خون در ادرار
– تب و لرز یا تهوع
– کاهش حجم ادرار یا احساس تخلیه ناقص
اقدامات و درمان
درمان هماچوری وابسته به علت زمینه‌ای است:
– عفونت ادراری: درمان با آنتی‌بیوتیک مناسب
– سنگ کلیه: مصرف داروهای ضد درد، مایع زیاد یا خارج‌سازی سنگ با لیزر یا جراحی
– التهاب کلیه: درمان دارویی و کنترل فشار خون
– بزرگی پروستات: داروهای آلفا بلوکر یا در برخی موارد جراحی
– سرطان مثانه یا کلیه: درمان تخصصی شامل جراحی، شیمی‌درمانی یا ایمونوتراپی
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا وجود خون در ادرار همیشه خطرناک است؟
خیر؛ گاهی ناشی از عفونت یا ورزش شدید است، اما چون می‌تواند نشانه بیماری جدی باشد باید بررسی شود.
۲– آیا هماچوری در کودکان نیز دیده می‌شود؟
بله، ممکن است به علت عفونت، سنگ، یا اختلالات مادرزادی کلیه رخ دهد و باید تحت نظر متخصص اطفال باشد.
۳– آیا داروها می‌توانند رنگ ادرار را تغییر دهند؟
بله، برخی داروها مانند ریفامپین یا ویتامین‌های خاص ممکن است باعث تغییر رنگ ادرار شوند، ولی هماچوری واقعی فقط با وجود گلبول‌های قرمز در آزمایش تأیید می‌شود.
جمع‌بندی
هماچوری می‌تواند از یک التهاب موقتی تا بیماری‌های جدی کلیوی منشأ بگیرد. بررسی دقیق با آزمایش ادرار، سونوگرافی، و سیستوسکوپی کمک می‌کند علت اصلی مشخص شود. درمان سریع عفونت‌ها، کنترل فشار خون، و پیگیری سالانه سلامت کلیه‌ها از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌شوند. در صورت مشاهده هرگونه تغییر رنگ غیرطبیعی در ادرار، مراجعه به پزشک ضروری است تا از آسیب دائمی به کلیه جلوگیری شود.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Hematuria (Blood in Urine)
۲. Cleveland Clinic – Causes of Hematuria
No.43
۰۴/۰۷