کمبود ویتامین C، که به نام اسکوروی یا اسکوربوت نیز شناخته می‌شود، به دلیل دریافت ناکافی این ماده‌ی حیاتی بروز می‌کند. ویتامین C برای تولید کلاژن، عملکرد سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌ها ضروری است. گرچه این کمبود در کشورهای توسعه‌یافته نادر است، اما در گروه‌های خاصی با محدودیت‌های غذایی یا شرایط پزشکی خاص همچنان یک نگرانی جدی به شمار می‌آید.
علل کمبود ویتامین C
مهم‌ترین علت کمبود ویتامین C، دریافت ناکافی آن از طریق رژیم غذایی است. اما عوامل دیگری نیز می‌توانند این خطر را افزایش دهند:
- رژیم‌های غذایی ناکافی: رژیم‌هایی که فاقد میوه و سبزیجات تازه‌اند، به‌ویژه در سالمندان، افراد کم‌درآمد یا ساکنان مناطق بحران‌زده.
- نیازهای افزایش‌یافته: سیگاری‌ها، زنان باردار و شیرده نیاز بیشتری به ویتامین C دارند.
- اختلال در جذب: بیماری‌هایی مانند بیماری‌های التهابی روده، سلیاک، فیبروز کیستیک یا سرطان جذب ویتامین C را مختل می‌کنند.
- عوامل دیگر: اعتیاد به الکل یا مواد مخدر، بیماری‌های روانی شدید و تغذیه نوزادان با شیر تبخیر شده بدون ویتامین C.
- زمینه تاریخی: در گذشته، به ویژه در سفرهای دریایی طولانی، اسکوروی شایع بود و جان بسیاری از ملوانان را می‌گرفت.
علائم کمبود ویتامین C
علائم این کمبود بسته به شدت و مدت زمان، از خفیف تا تهدیدکننده‌ی زندگی متغیر است:
- خستگی، بی‌حالی و بداخلاقی،
- پوست خشک و دانه‌دانه (کراتوز پیلاریس)،
- موهای پیچ‌خورده یا شکسته،
- لکه‌های قرمز روشن اطراف فولیکول‌های مو،
- کبودی آسان و خونریزی لثه‌ها،
- دیر بهبود یافتن زخم‌ها،
- درد و تورم مفاصل،
- ضعف استخوانی به ویژه در کودکان،
- ضعف سیستم ایمنی و افزایش خطر عفونت،
- کم‌خونی فقر آهن،
- افزایش وزن غیرقابل توضیح،
- التهاب مزمن و افزایش خطر نارسایی قلبی در بلندمدت.
در موارد شدید، ممکن است علائمی چون زردی، ورم عمومی، آسیب عصبی، تب، تشنج و مرگ رخ دهد.
درمان کمبود ویتامین C
درمان این وضعیت ساده و مؤثر است:
- مکمل‌های ویتامین C:
- کودکان: تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز،
- بزرگسالان: شروع با ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز، سپس کاهش به ۱۰۰ میلی‌گرم در روز برای ۱ تا ۳ ماه.
- دوزهای بالای ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز ممکن است باعث تهوع، اسهال یا سنگ کلیه شود.
- تغییرات رژیم غذایی:
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین C مانند پرتقال، لیمو، توت فرنگی، کیوی، فلفل دلمه‌ای، کلم بروکسل، گوجه فرنگی و سیب‌زمینی.
- روش‌های پخت ملایم مانند بخارپز کردن برای حفظ ویتامین C توصیه می‌شود.
- درمان علل زمینه‌ای: مدیریت مشکلاتی مانند سوءجذب یا اختلالات روانی برای جلوگیری از بازگشت کمبود ضروری است.
بهبود علائم معمولاً طی چند روز آغاز می‌شود و بهبودی کامل بین ۱ تا ۳ ماه به طول می‌انجامد.
پیشگیری از کمبود ویتامین C
پیشگیری شامل داشتن رژیم غذایی متعادل و در صورت نیاز، استفاده از مکمل‌هاست:
- توصیه‌های غذایی: مصرف روزانه میوه‌ها و سبزیجات متنوع. به طور مثال، یک پرتقال بزرگ معمولاً نیاز روزانه‌ی بزرگسالان را تأمین می‌کند.
- مقدار توصیه‌شده‌ی روزانه (RDA):
- کودکان: ۱۵ تا ۷۵ میلی‌گرم بسته به سن،
- مردان: ۹۰ میلی‌گرم،
- زنان: ۷۵ میلی‌گرم،
- زنان باردار: ۸۵ میلی‌گرم،
- زنان شیرده: ۱۲۰ میلی‌گرم،
- سیگاری‌ها: ۳۵ میلی‌گرم بیشتر از مقدار معمول.
- مکمل‌ها: برای افراد در معرض خطر مثل سیگاری‌ها یا مبتلایان به سوءجذب، مصرف مکمل تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.
- توجه به سبک زندگی: ترک سیگار، کاهش مصرف الکل و رعایت رژیم غذایی سالم نقش مهمی در پیشگیری دارند.
چشم‌انداز و پیش‌آگهی
با درمان سریع، پیش‌آگهی کمبود ویتامین C بسیار عالی است. علائم معمولاً طی چند روز بهبود می‌یابد و طی چند ماه به طور کامل برطرف می‌شود. در مقابل، عدم درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی یا حتی مرگ شود.
نکات کلیدی
- تشخیص: معمولاً بر اساس علائم و سابقه‌ی غذایی است؛ اما آزمایش خون نیز می‌تواند سطح ویتامین C را تایید کند.
- عوارض مکمل‌ها: مصرف دوزهای بالاتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم می‌تواند منجر به عوارض گوارشی یا ایجاد سنگ کلیه شود.
- تداخلات دارویی: مکمل‌های ویتامین C ممکن است با برخی داروها مانند داروهای شیمی‌درمانی، استروژن، استاتین‌ها یا وارفارین تداخل داشته باشند.
جمع‌بندی
کمبود ویتامین C با وجود نادر بودن در کشورهای پیشرفته، همچنان برای گروه‌های در معرض خطر تهدیدی جدی است. خوشبختانه این وضعیت با اصلاح رژیم غذایی و استفاده از مکمل‌ها به راحتی قابل درمان است. آگاهی از علل و علائم کمبود و پیشگیری با رژیم غذایی سالم، کلید محافظت از سلامت بدن است. مشورت با پزشک، به ویژه در صورت داشتن بیماری زمینه‌ای یا مصرف مکمل‌ها، توصیه می‌شود.
منابع:
No. 24
۰۴/۰۲