فولات یا همان ویتامین B9، یکی از ویتامین‌های محلول در آب و ضروری برای بدن انسان است که شاید کمتر از آن چیزی که باید، شناخته شده باشد. از نقش حیاتی در ساخت و ترمیم DNA گرفته تا تنظیم سیستم ایمنی و سلامت مغز، فولات در بسیاری از فرآیندهای زیستی نقش دارد. این مقاله با تکیه بر منابع علمی معتبر، نگاهی جامع به اهمیت فولات، عملکردهای آن، علائم کمبود، روش‌های آزمایشگاهی تشخیص و حتی ارتباطش با میکروبیوتای روده می‌اندازد.
فولات چیست و چه فرقی با اسیدفولیک دارد؟
فولات (ویتامین B9) به‌صورت طبیعی در غذاهایی مانند سبزیجات برگ‌دار، حبوبات و میوه‌ها وجود دارد، در حالی‌که «اسید فولیک» شکل مصنوعی و پایدار این ویتامین است که در مکمل‌ها و مواد غذایی غنی‌شده استفاده می‌شود. اما نکته مهم اینجاست که هیچ‌کدام از این دو، به‌تنهایی فعال نیستند؛ بدن باید آن‌ها را به شکل فعال یعنی L-متیل‌فولات تبدیل کند تا بتواند از آن استفاده کند.
نقش فولات در بدن
- ساخت DNA: بدون فولات، سلول‌ها نمی‌توانند DNA جدید بسازند؛ اتفاقی که در دوران رشد جنین و تقسیم سلولی حیاتی است.
- متابولیسم آمینواسیدها: فولات در تبدیل هموسیستئین به متیونین نقش دارد؛ واکنشی که برای ساخت پروتئین و سلامت قلب اهمیت دارد.
- متیلاسیون: این فرآیند که در تنظیم ژن‌ها، تولید پروتئین و حتی مقابله با استرس نقش دارد، به فولات وابسته است.
- تشکیل گلبول قرمز: کمبود فولات باعث آنمی ماکروسیتیک می‌شود؛ نوعی کم‌خونی با گلبول‌های قرمز بزرگ و نارس.
- سلامت مغز و اعصاب: کمبود طولانی‌مدت فولات می‌تواند با افسردگی و کاهش تمرکز همراه باشد.
فولات و بارداری: حیاتی برای سلامت جنین
تقریباً همه می‌دانند که زنان باردار باید اسید فولیک مصرف کنند. چرا؟ چون کمبود فولات در اوایل بارداری می‌تواند منجر به نقایص لوله عصبی (مثل اسپینا بیفیدا) و حتی ناهنجاری‌های قلبی در نوزاد شود. به همین دلیل، مکمل فولات برای تمام زنان در سن باروری توصیه می‌شود.
از کجا بدونیم کمبود فولات داریم؟
آزمایش خون ساده می‌تواند وضعیت فولات را ارزیابی کند. دو تست رایج عبارت‌اند از:
- فولات سرم: سطح فولات اخیر غذا را نشان می‌دهد.
- فولات گلبول قرمز (RBC): نمایانگر ذخیره طولانی‌مدت فولات در بدن است.
- همچنین اندازه‌گیری هموسیستئین در خون می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم کمبود فولات را مشخص کند.
مقادیر پایین فولات معمولاً با رژیم غذایی نامناسب، مشکلات جذب مثل بیماری سلیاک، یا افزایش نیاز در دوران بارداری و شیردهی مرتبط است.
فولات و ایمنی بدن: ارتباطی کمتر شناخته‌شده
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فولات نقش مهمی در بقای سلول‌های T تنظیمی (Treg) دارد؛ سلول‌هایی که از بروز بیماری‌های خودایمنی جلوگیری می‌کنند. کمبود فولات ممکن است باعث کاهش این سلول‌ها به‌ویژه در روده شود و سیستم ایمنی را به‌هم بریزد.
نقش میکروبیوتای روده در تأمین فولات
جالب است بدانید که باکتری‌های مفید روده نیز می‌توانند فولات بسازند. در واقع، حتی اگر رژیم غذایی شما برای مدتی کم‌فولات باشد، باکتری‌های روده تا حدی می‌توانند این خلأ را جبران کنند. همین موضوع نشان می‌دهد که سلامت روده چقدر در تعادل تغذیه‌ای ما مهم است.
آینده‌ی مکمل‌سازی و تشخیص کمبود فولات
با پیشرفت دانش ژنتیک، مشخص شده که برخی افراد به‌دلیل داشتن ژن‌های خاص (مثل MTHFR)، نمی‌توانند فولات را به‌خوبی به شکل فعال آن تبدیل کنند. در این موارد، مصرف مستقیم «L-متیل‌فولات» ممکن است مؤثرتر باشد. همچنین، فناوری‌های نوینی مثل نانولیپوزوم‌ها برای افزایش جذب فولات در دست توسعه‌اند.
جمع‌بندی نهایی
فولات یکی از ضروری‌ترین ریزمغذی‌های بدن است. از رشد جنین گرفته تا سلامت مغز، خون‌سازی و عملکرد ایمنی، همه و همه به این ویتامین وابسته‌اند. با آزمایش‌های دوره‌ای، تغذیه مناسب و در صورت نیاز، مصرف مکمل، می‌توان از عوارض کمبود فولات پیشگیری کرد.
پس اگر به سلامت خود اهمیت می‌دهید، فولات را دست‌کم نگیرید.
منبع:
No. 11
۰۴/۰۲