گاباپنتین (Gabapentin) دارویی ضدتشنج و کاهندهٔ دردهای نوروپاتیک است که برای کنترل تشنج‌های کانونی و دردهای عصبی (مثل درد پس از زونا یا نوروپاتی دیابتی) تجویز می‌شود. این دارو به‌طور مستقیم در کبد متابولیزه نمی‌شود و عمدتاً به‌صورت دست‌نخورده از کلیه‌ها دفع می‌گردد. بنابراین در بیشتر افراد خطری برای کبد ندارد، اما در صورت کاهش عملکرد کلیه می‌تواند تجمع پیدا کند و باعث عوارض عصبی یا سیستمی شود. آگاهی از اصول پایش و تنظیم دوز، مصرف ایمن آن را تضمین می‌کند.
اثر گاباپنتین بر کلیه‌ها
-
دفع کلیوی و ضرورت تنظیم دوز: گاباپنتین تقریباً به‌طور کامل از راه کلیه دفع می‌شود؛ بنابراین در بیماران با کاهش eGFR یا کلیرانس کراتینین، دوز و فاصلهٔ مصرف باید اصلاح شود. در بیماران دیالیزی بخشی از دارو در طول همودیالیز خارج می‌شود و معمولاً دوز تکمیلی پس از دیالیز توصیه می‌شود.
-
احتیاط در بیماران کلیوی و سالمندان: در وجود بیماری کلیوی یا سن بالا، خطر تجمع دارو و بروز عوارض بیشتر است؛ پایش کراتینین و eGFR توصیه می‌شود.
-
آسیب کلیوی نادر: در مصرف بیش‌ازحد یا شرایط مستعد، رابدومیولیز و به دنبال آن نارسایی حاد کلیه گزارش شده است. علائمی مانند درد و ضعف عضلانی، ادرار تیره و افزایش شدید CK باید جدی گرفته شوند.
اثر گاباپنتین بر کبد
-
خطر پایین آسیب کبدی: چون گاباپنتین متابولیسم کبدی ناچیز دارد، افزایش پایدار آنزیم‌های کبدی (ALT/AST) معمولاً دیده نمی‌شود.
-
موارد نادر آسیب کبدی: گزارش‌های موردی از هپاتیت دارویی با گاباپنتین وجود دارد که غالباً با قطع دارو برطرف می‌شوند. بروز زردی، ادرار تیره یا درد ربع فوقانی راست شکم باید سریعاً بررسی شود.
چه زمانی نیاز به آزمایش یا تغییر دوز داریم؟
-
بیماران کلیوی و سالمندان: پیش از شروع و در طول درمان، اندازه‌گیری کراتینین و eGFR برای تنظیم دوز ضروری است.
-
بیماران دیالیزی: طبق برگهٔ دارویی رسمی، پس از هر جلسه دیالیز معمولاً دوز تکمیلی تجویز می‌شود.
-
علائم کبدی: در صورت مشاهدهٔ افزایش آنزیم‌های کبدی یا علائم بالینی هپاتیت، باید آزمایش‌های کبدی انجام و درباره ادامهٔ درمان تصمیم‌گیری شود.
راهنمایی‌های عملی برای مصرف ایمن
-
دوز را دقیقاً بر اساس عملکرد کلیه (eGFR/کلیرانس کراتینین) تنظیم کنید.
-
علائم تجمع دارو (خواب‌آلودگی شدید، گیجی، عدم تعادل، نیستاگموس) را جدی بگیرید و به پزشک اطلاع دهید.
-
به علائم عضلانی (درد، ضعف، ادرار تیره) توجه کنید؛ برای排除 رابدومیولیز، آزمایش CK و کراتینین ممکن است لازم باشد.
-
همیشه پزشک را از سابقهٔ بیماری کلیه/کبد و داروهای مصرفی دیگر مطلع کنید.
جمع‌بندی
گاباپنتین عمدتاً از راه کلیه دفع می‌شود و در کبد متابولیسم ناچیزی دارد. در بیماران کلیوی باید دوز دارو تنظیم و پایش شود؛ آسیب کبدی نادر ولی ممکن است.
پایش کراتینین/eGFR و توجه به علائم تجمع دارو یا اختلال کبدی، کلید ایمنی مصرف است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا گاباپنتین به کبد آسیب می‌زند؟
خیلی به‌ندرت. متابولیسم کبدی آن ناچیز است، اما موارد نادر آسیب کبدی گزارش شده‌اند. در صورت زردی یا ادرار تیره باید سریعاً ارزیابی شوید.
۲) چرا در بیماری کلیه باید دوز گاباپنتین تغییر کند؟
چون دفع آن کلیوی است و در صورت افت eGFR تجمع پیدا می‌کند. راهنمای دارویی رسمی جدول تنظیم دوز بر اساس کلیرانس کراتینین دارد.
۳) آیا دیالیز گاباپنتین را حذف می‌کند؟
بله؛ همودیالیز بخشی از دارو را خارج می‌کند و معمولاً دوز تکمیلی پس از دیالیز تجویز می‌شود.
۴) چه علائمی نشان‌دهندهٔ تجمع دارو هستند؟
خواب‌آلودگی شدید، گیجی، عدم تعادل یا تهوع مداوم می‌تواند نشانهٔ تجمع باشد و نیاز به تنظیم دوز دارد.
۵) آیا همه بیماران نیاز به آزمایش کبدی دارند؟
خیر؛ به‌طور روتین لازم نیست. اما در افراد پرخطر یا با علائم کبدی، LFT توصیه می‌شود.
⚠️ یادآوری مهم: هرگز دارو را خودسرانه قطع یا دوز را تغییر ندهید. تنظیم درمان و پایش آزمایش‌ها باید تحت نظر پزشک باشد.
منابع :
Mayo Clinic – Gabapentin (Oral Route)
FDA – Gabapentin Labeling & Renal Dosing
No. 9
۰۴/۰۶