نارسایی دهانهٔ رحم یعنی کوتاه‌شدن یا بازشدن بی‌درد و زودهنگام دهانهٔ رحم در میانهٔ بارداری که می‌تواند به سقط دیررس یا زایمان زودرس منجر شود. معمولاً در سه‌ماههٔ دوم آشکار می‌شود و ممکن است پیش از هر علامت واضحی رخ دهد.
چه کسانی در معرض خطر بالاترند؟
-
جراحی‌های دهانهٔ رحم (کونیزاسیون/LEEP)، پارگی دهانه در زایمان قبلی
-
ناهنجاری‌های رحم یا اختلالات بافت همبند (مثل اهلرز–دانلوس)
-
سابقهٔ سقط دیررس یا زایمان زودرس خودبه‌خودی
-
در بسیاری از افراد، عامل مشخصی یافت نمی‌شود.
علائم هشدار را بشناسید
-
احساس فشار لگنی، کمردرد خفیفِ مداوم
-
ترشحات غیرمعمول یا لکه‌بینی سبک، حس «سنگینی» پایین شکم
هرکدام از این نشانه‌ها در سه‌ماههٔ دوم → ارزیابی فوری.
تشخیص چگونه انجام می‌شود؟
-
سونوگرافی ترانس‌واژینال (TVUS) بهترین روش سنجش طول سرویکس (به‌ویژه ۱۶–۲۴ هفتگی و در افراد پرخطر به‌صورت سریالی).
-
«سرویکس کوتاه» در بارداری تک‌قلویی: ≤۲۵ میلی‌متر قبل از ۲۴ هفتگی (آستانهٔ درمانی معمولاً ≤۲۰ میلی‌متر).
درمان و پیشگیری مبتنی بر شواهد
۱) پروژسترون واژینال
-
برای طول سرویکس ≤۲۰ میلی‌متر پیش از ۲۴ هفتگی توصیه می‌شود؛ در ۲۱–۲۵ میلی‌متر تصمیم مشترک بالینی.
-
تزریق ۱۷-OHPC برای پیشگیری از زایمان زودرس توصیه نمی‌شود (تأییدیهٔ FDA در ۲۰۲۳ لغو شد؛ ACOG استفاده از آن را کنار گذاشته است).
۲) سرکلاژ (دوختن دهانهٔ رحم)
-
بر اساس سابقه: معمولاً در ۱۲–۱۴ هفتگی برای افراد با سقط دیررس/اتساع بی‌درد قبلی.
-
بر اساس سونوگرافی/معاینه: در کوتاهی شدید همراه با اتساع بی‌درد یا ریسک بالا.
-
بخیهٔ ترانس‌واژینال معمولاً حوالی ۳۷ هفتگی برداشته می‌شود؛ در موارد منتخب، سرکلاژ ترانس‌آبدومینال مطرح است.
۳) پساری دهانهٔ رحم
-
شواهد کافی برای کاربرد روتین در تک‌قلویی وجود ندارد.
۴) استراحت مطلق؟
-
سود ثابت‌شده‌ای ندارد و می‌تواند عارضه‌زا باشد؛ سطح فعالیت را فردمحور و طبق نظر پزشک تنظیم کنید.
مراقبت و پیگیری در طول بارداری
-
ویزیت‌های منظم + TVUS دوره‌ای تا ۲۴ هفتگی برحسب ریسک.
-
پس از سرکلاژ/در سرویکس کوتاه: آموزش علائم هشدار (درد، خونریزی، نشت مایع)، پرهیز کوتاه‌مدت از فعالیت‌های سنگین و مراجعهٔ فوری در صورت علائم.
نکات کلیدیِ قابل‌اجرا
-
اگر سابقهٔ سقط دیررس/زایمان زودرس دارید، از اوایل سه‌ماههٔ دوم برنامهٔ TVUS بچینید.
-
≤۲۰ میلی‌متر: پروژسترون واژینال خط اول؛ ۲۱–۲۵ میلی‌متر: تصمیم مشترک.
-
در «سابقهٔ قوی» یا اتساع بی‌درد: سرکلاژ ۱۲–۱۴ هفتگی + پیگیری نزدیک.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) تفاوت «نارسایی دهانهٔ رحم» با «دهانهٔ رحم کوتاه» چیست؟
نارسایی = ناتوانی عملکردی سرویکس برای نگه‌داشتن بارداری (اغلب با اتساع بی‌درد). «سرویکس کوتاه» = یافتهٔ TVUS (≤۲۵ mm) که ریسک PTB را بالا می‌برد.
۲) آیا همهٔ سرویکس‌های کوتاه نیاز به سرکلاژ دارند؟
خیر؛ در تک‌قلویی بدون سابقهٔ PTB، درمان اصلی پروژسترون واژینال است و سرکلاژ در نبودِ اتساع معمولاً توصیه نمی‌شود.
۳) ۱۷-OHPC هنوز کاربرد دارد؟
خیر؛ FDA تأییدیه را در ۲۰۲۳ لغو کرد و ACOG توصیه به استفاده نمی‌کند.
۴) پساری دهانهٔ رحم مفید است؟
برای تک‌قلویی به‌طور روتین توصیه نمی‌شود؛ شواهد ناکافی است.
۵) سرکلاژ چه زمانی گذاشته/برداشته می‌شود؟
معمولاً ۱۲–۱۴ هفتگی گذاشته و حدود ۳۷ هفتگی برداشته می‌شود (ترانس‌واژینال). موارد خاص: ترانس‌آبدومینال و باقی‌ماندن تا سزارین.
جمع‌بندی
-
نارسایی دهانهٔ رحم از دلایل مهم سقط دیررس/زایمان زودرس است.
-
TVUS 16–۲۴ هفتگی ابزار کلیدی تشخیص زودهنگام.
-
پروژسترون واژینال (≤۲۰ mm) و سرکلاژ انتخابی بر اساس سابقه/اتساع، ارکان پیشگیری‌اند.
-
۱۷-OHPC توصیه نمی‌شود (لغو تأییدیهٔ FDA).
منابع:
ACOG Statement — FDA Withdrawal of 17-OHPC (Makena)
: https://www.acog.org/news/news-releases/2023/04/acog-statement-on-the-fda-withdrawal-of-17-ohpc ACOG
Merck Manual Professional — Cervical Insufficiency
: https://www.merckmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/antenatal-complications/cervical-insufficiency Merck Manuals
No. 29
۰۴/۰۶