آزمایش ادرار یا Urinalysis، یکی از روش‌های تشخیصی بسیار ارزشمند و غیرتهاجمی در پزشکی است که با تجزیه و تحلیل ساده نمونه‌ای از ادرار، می‌تواند به شناسایی و پایش طیف وسیعی از بیماری‌ها کمک کند. برخلاف ظاهر ساده این تست، اطلاعاتی که از طریق آن به دست می‌آید، می‌تواند مسیر تشخیص و حتی پیشگیری از بیماری‌های مزمن و جدی را هموار کند.
نقش حیاتی در تشخیص دیابت و عوارض آن
یکی از نخستین نشانه‌های دیابت کنترل‌نشده، وجود گلوکز در ادرار (گلیکوزوری) است. در حالت طبیعی، کلیه‌ها اجازه عبور گلوکز را نمی‌دهند؛ اما وقتی سطح قند خون بالا رود، گلوکز از فیلتر گلومرولی عبور کرده و در ادرار ظاهر می‌شود.
در مراحل پیشرفته دیابت نوع ۱ یا نوع ۲، به دلیل کمبود انسولین، بدن برای تأمین انرژی به جای گلوکز شروع به سوزاندن چربی‌ها می‌کند. این فرآیند باعث تولید کتون‌ها می‌شود که ممکن است در ادرار ظاهر شوند و می‌تواند نشان‌دهنده بروز کتواسیدوز دیابتی باشد؛ وضعیتی جدی که نیازمند اقدام درمانی فوری است.
علاوه بر تشخیص اولیه، آزمایش ادرار برای پایش آسیب کلیوی ناشی از دیابت نیز اهمیت دارد. نشت مقادیر اندک آلبومین در ادرار (میکروآلبومینوری) یکی از اولین نشانه‌های درگیری کلیه‌هاست که از طریق تست اختصاصی uACR بررسی می‌شود. در صورت پیشرفت آسیب، میزان پروتئین در ادرار افزایش یافته و وارد فاز «پروتئینوری شدید» می‌شود که می‌تواند نشانه‌ی سندرم نفروتیک یا نارسایی پیشرفته کلیوی باشد.
آزمایش ادرار در تشخیص بیماری‌های مزمن کلیه (CKD)
در بیماران مشکوک به بیماری مزمن کلیه، آزمایش ادرار ابزاری اولیه اما کلیدی است. وجود پروتئین، خون، سیلندرهای گلبولی یا سلولی در ادرار، می‌تواند نشانه آسیب ساختاری در گلومرول یا لوله‌های کلیوی باشد. ترکیب این نتایج با بررسی وزن مخصوص ادرار، رنگ، شفافیت و حتی بوی آن، می‌تواند اطلاعات تشخیصی کاملی در اختیار پزشک قرار دهد. مثلاً ادرار با وزن مخصوص پایین و دائمی می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانی کلیه در تغلیظ ادرار و از علائم مراحل نهایی CKD باشد.
شناسایی اختلالات کبدی از طریق ادرار
یکی دیگر از کاربردهای مهم آزمایش ادرار، بررسی عملکرد کبد است. وجود بیلی‌روبین کونژوگه در ادرار که در حالت عادی در آن دیده نمی‌شود، معمولاً نشانه‌ای از اختلال کبدی، صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی است. ادرار تیره‌رنگ یا قهوه‌ای (رنگ چای) می‌تواند از نخستین علائم مشکلات کبدی باشد، حتی پیش از آن‌که زردی پوستی قابل‌مشاهده شود.
همچنین، افزایش اوروبیلینوژن در ادرار، معمولاً در هپاتیت یا سیروز مشاهده می‌شود، در حالی که کاهش شدید آن می‌تواند از انسداد کامل مجاری صفراوی حکایت داشته باشد.
تشخیص سایر بیماری‌های مزمن از طریق ادرار
آزمایش ادرار فراتر از تشخیص دیابت و بیماری کلیوی، در غربالگری بیماری‌های نادرتر اما مهم‌تر هم نقش دارد. برای مثال:
- در سندرم کوشینگ، بررسی کورتیزول آزاد ۲۴ ساعته ادرار از روش‌های استاندارد تشخیص است.
- در میلوم متعدد، وجود پروتئین بنس‌جونز در ادرار نشان‌دهنده حضور سلول‌های پلاسما با رفتار نئوپلاستیک است.
- در سرطان مثانه یا کلیه، وجود هماچوری بدون درد یکی از زنگ خطرهای ابتدایی است که نباید نادیده گرفته شود.
- در اختلالات متابولیک ارثی مانند فنیل‌کتونوری یا بیماری بوی شیره افرا نیز بررسی متابولیت‌های خاص در ادرار راهگشا خواهد بود.
جمع‌بندی: چرا آزمایش ادرار اهمیت دارد؟
آزمایش ادرار نه‌تنها راهی آسان و سریع برای شناسایی بیماری‌هاست، بلکه در غربالگری، پایش روند درمان و حتی پیشگیری از آسیب‌های بیشتر نیز کاربرد دارد. این آزمایش به پزشکان امکان می‌دهد بیماری‌هایی را تشخیص دهند که در مراحل ابتدایی بدون نشانه هستند، اما در صورت بی‌توجهی می‌توانند به مشکلات جدی و غیرقابل جبران منجر شوند.
بنابراین اگر پزشک شما انجام آزمایش ادرار را تجویز کرده، آن را جدی بگیرید؛ چرا که این تست کوچک، می‌تواند نقشی بزرگ در سلامت طولانی‌مدت شما ایفا کند.
منابع:
No. 7
۰۴/۰۲