غده فوق کلیوی (آدرنال) یکی از اجزای سیستم غدد درون‌ریز است که در بالای هر کلیه قرار دارد و با ترشح هورمون‌های حیاتی مانند کورتیزول، آلدوسترون و آندروژن‌ها نقش مهمی در تنظیم فشار خون، متابولیسم، پاسخ به استرس و عملکرد جنسی ایفا می‌کند. اشکال بدخیم این غده، یعنی سرطان آدرنال (Adrenocortical Carcinoma)، هرچند نادر، ممکن است ترشح هورمون‌ها را به شکل غیرطبیعی افزایش یا کاهش دهد و علائم گوناگونی ایجاد کند.
هورمون‌های اصلی غده آدرنال
– کورتیزول: تنظیم متابولیسم قند، چربی و پروتئین، و کنترل واکنش بدن به استرس.
– آلدوسترون: حفظ تعادل سدیم و پتاسیم و تنظیم فشار خون.
– آندروژن‌ها (هورمون‌های جنسی مردانه): نقش در رشد عضلات، میل جنسی و صفات ثانویه جنسی
سرطان غده فوق کلیوی و اثر بر هورمون‌ها
سرطان آدرنال ممکن است باعث تولید بیش‌ازحد یا نامتعادل هورمون‌ها شود. مهم‌ترین حالات عبارتند از:
افزایش کورتیزول (سندرم کوشینگ):
– افزایش وزن به‌ویژه در ناحیه شکم و صورت
– ضعف عضلانی
– فشار خون بالا
– قند خون بالا
افزایش آلدوسترون (هایپرآلدوسترونیسم):
– احتباس نمک و آب
– افزایش فشار خون مقاوم
– کاهش پتاسیم خون (ضعف، گرفتگی عضلات)
افزایش آندروژن‌ها:
– در زنان: رشد موی زائد، تغییر صدا، نامنظم شدن قاعدگی
– در مردان: بلوغ زودرس در کودکان یا افزایش عضلات
کاهش عملکرد هورمونی: در برخی موارد سرطان باعث تخریب بافت آدرنال و کاهش ترشح هورمون‌ها می‌شود که منجر به نارسایی آدرنال می‌گردد.
علائم هشداردهنده سرطان آدرنال
– درد شکمی یا کمری بدون علت مشخص
– کاهش وزن سریع و غیرمنتظره
– ضعف عمومی و خستگی مزمن
– تغییرات ناگهانی در فشار خون یا قند خون
– علائم مردانه‌سازی در زنان یا تغییرات جنسی غیرمعمول
تشخیص و آزمایش‌ها
تشخیص سرطان آدرنال نیازمند ترکیبی از بررسی‌های هورمونی و تصویربرداری است:
– آزمایش خون و ادرار برای اندازه‌گیری کورتیزول، آلدوسترون، و آندروژن‌ها.
– تصویربرداری (CT، MRI) برای ارزیابی اندازه و وضعیت توده.
– در موارد خاص، آزمایش‌های تحریک یا مهار هورمونی برای تعیین نوع بیش‌فعالی غده
درمان سرطان آدرنال
درمان بسته به مرحله بیماری و وضعیت هورمونی شامل:
– جراحی برداشتن غده فوق کلیوی (Adrenalectomy)
– دارودرمانی مهارکننده هورمون: مانند میتو‌تان (Mitotane) برای کنترل تولید هورمون‌ها.
– شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در مراحل پیشرفته.
– درمان جایگزینی هورمونی در موارد نارسایی آدرنال پس از جراحی
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱- آیا سرطان آدرنال همیشه با تغییرات هورمونی همراه است؟
خیر، برخی تومورهای آدرنال عملکرد هورمونی ندارند و تنها با رشد فیزیکی خود علائم فشاری ایجاد می‌کنند.
۲- آیا افزایش کورتیزول همیشه ناشی از سرطان آدرنال است؟
خیر، شرایط دیگری مانند تومورهای هیپوفیز یا استفاده از داروهای کورتونی نیز ممکن است سطح کورتیزول را بالا ببرد.
۳- آیا سرطان آدرنال قابل درمان است؟
در صورت تشخیص زودهنگام و جراحی کامل، امکان درمان کامل وجود دارد. اما در مراحل پیشرفته، درمان بیشتر بر کنترل علائم و کاهش پیشرفت بیماری متمرکز است.
جمع‌بندی
غده فوق کلیوی با ترشح هورمون‌های حیاتی نقش اساسی در تنظیم عملکردهای بدن دارد. سرطان این غده می‌تواند به‌صورت ناهنجاری در ترشح کورتیزول، آلدوسترون یا آندروژن‌ها بروز کند و علائم متنوعی از فشار خون بالا و اختلالات متابولیکی تا تغییرات جنسی ایجاد نماید. تشخیص به موقع و درمان مناسب، به‌ویژه جراحی، می‌تواند شانس بهبود را افزایش دهد. پایش منظم هورمون‌ها و توجه به علائم هشداردهنده بهترین راه برای جلوگیری از عوارض جدی این بیماری است.
منابع :
۱.Mayo Clinic – آکرومگالی، هورمون رشد و نقش آدرنال
۲. MedlinePlus – آزمایش‌های هورمون غده آدرنال
No.27
۰۴/۰۷
