بیلیروبین یک ماده زردرنگ است که هنگام تجزیه گلبولهای قرمز در بدن تولید میشود. کبد وظیفه دارد این ماده را دریافت، پردازش و از طریق صفرا دفع کند. بنابراین هر تغییری در سطح بیلیروبین میتواند نشانهای از مشکلات کبدی، صفراوی، گلبولهای قرمز یا حتی عوامل موقتی و بیخطر باشد.
این مقاله بهصورت علمی، قابلفهم و خلاصه، ۱۰ علت مهم افزایش یا کاهشبیلیروبین را بر اساس دادههای معتبر توضیح میدهد.
سطح طبیعی بیلیروبین چقدر است؟
محدوده مرجع معمولاً:
- بیلیروبینتام: ۰.۱ تا ۱.۲ mg/dL
- بیلیروبینمستقیم (Conjugated): کمتر از ۰.۳ mg/dL
- بیلیروبینغیرمستقیم (Unconjugated): اختلاف بین تام و مستقیم
۱۰ علت مهم افزایش بیلیروبین
۱. بیماریهای کبدی
اختلال در توانایی کبد برای پردازش بیلیروبین باعث افزایش آن میشود:
- هپاتیت ویروسی
- کبد چرب
- سیروز
- التهاب کبد ناشی از دارو
۲. انسداد مجاری صفراوی
اگر جریان صفرا متوقف شود، بیلیروبین مستقیم بالا میرود.
شایعترین علتها:
- سنگ کیسه صفرا
- تنگی یا التهاب مجاری صفرا
- تومورها
این حالت معمولاً همراه با ALP و GGT بالا دیده میشود.
۳. همولیز (تجزیه سریع گلبولهای قرمز)
در این حالت بیلیروبین غیرمستقیم افزایش مییابد.
دلایل همولیز:
- کمخونی همولیتیک
- تالاسمی
- G6PD
- واکنشهای دارویی
۴. سندرم ژیلبرت (Gilbert’s syndrome)
یک بیماری خفیف ژنتیکی بسیار شایع که باعث افزایش خفیف و دورهای بیلیروبین غیرمستقیم میشود.
کاملاً بیخطر است و درمان نمیخواهد.
۵. مصرف الکل
الکل میتواند توانایی کبد در پردازش بیلیروبین را کاهش دهد.
۶. داروهای خاص
از جمله:
- استاتینها
- برخی آنتیبیوتیکها
- داروهای ضدتشنج
- داروهای هورمونی
۷. عفونتهای شدید بدن
سپسیس میتواند عملکرد کبد را مختل کند و بیلیروبین را بالا ببرد.
۸. کمبود ویتامین B12 یا فولات
در این موارد تجزیه غیرطبیعی گلبولهای قرمز افزایش مییابد.
۹. بیماریهای ژنتیکی متابولیک کبد
مانند:
- Dubin–Johnson
- Rotor syndrome
(نادر اما در افزایش مستقیم مؤثر هستند.)
۱۰. نوزادان و یرقان فیزیولوژیک
کبد نوزاد هنوز کامل بالغ نشده است و بیلیروبینموقتاً بالا میرود.
معمولاً طی چند روز تا یک هفته برطرف میشود.
علتهای کاهش بیلیروبین چیست؟
کاهشبیلیروبین معمولاً اهمیت پزشکی زیادی ندارد، اما در بعضی موارد دیده میشود:
۱. ۱مصرف بیشازحد آنتیاکسیدانها یا مکملهای خاص
آنها میتوانند سطحبیلیروبین تام را بهطور موقتی کاهش دهند.
۲. مصرف برخی داروها
از جمله:
- فنوباربیتال
- آنتیبیوتیکهای خاص
- داروهای ضدصرع
۳. کمخونی شدید یا کاهش تعداد گلبولهای قرمز
چونبیلیروبین هنگام تجزیه RBC تولید میشود، سطح آن کاهش مییابد.
۴. بارداری (بهندرت)
برخی زنان باردار کاهش ملایمبیلیروبین دارند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده این علائم همراه با تغییراتبیلیروبین:
- زردی پوست و چشمها
- ادرار تیره
- مدفوع بیرنگ
- خارش شدید
- درد سمت راست و بالای شکم
- تهوع یا بیاشتهایی
چگونه بیلیروبین را به سطح طبیعی برگردانیم؟
۱. در صورت افزایش:
- ترک الکل
- مصرف داروها زیر نظر پزشک
- تقویت سلامت کبد (کاهش وزن، ورزش، تغذیه سالم)
- درمان بیماری صفراوی یا همولیتیک
- مکمل B12 یا فولات در صورت کمبود
۲. در صورت کاهش:
- بررسی کمخونی
- تنظیم داروهای مصرفی
- ارزیابی تغذیه
پرسشهای متداول
آیا افزایشبیلیروبین همیشه خطرناک است؟
خیر. در سندرم ژیلبرت کاملاً بیخطر است. در بیماریهای کبدی و صفراوی مهم است.
کدام نوعبیلیروبین مهمتر است، مستقیم یا غیرمستقیم؟
نوع افزایش یافته (مستقیم یا غیرمستقیم) یکی از کلیدهای تشخیص علت بیماری است.
اگر فقطبیلیروبین غیرمستقیم بالا باشد یعنی چه؟
اغلب به نفع همولیز یا سندرم ژیلبرت است.
آیا ممکن است استرس باعث افزایش بیلیروبین شود؟
در افراد مبتلا به ژیلبرت، استرس میتواند بیلیروبین را موقتاً بالا ببرد.
منابع
- Mayo Clinic – Bilirubin testhttps://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bilirubin-test
- LabTestsOnline – Bilirubinhttps://labtestsonline.org/tests/bilirubin
No. 11
۰۴/۰۹