کلسیم تنها برای سلامت استخوانها نیست؛ این عنصر حیاتی در انقباض عضلات، عملکرد قلب، انتقال پیامهای عصبی، انعقاد خون و فعالیت هورمونها نقش مرکزی دارد.
وقتی سطح کلسیم خون پایین میآید (هیپوکلسمی)، بدن بلافاصله واکنش نشان میدهد. این وضعیت میتواند باعث گرفتگی عضلانی، بیحسی، گزگز، تپش قلب، تشنج و حتی مشکلات تهدیدکننده حیات شود.
تشخیص و درمان زودهنگام هیپوکلسمی اهمیت زیادی دارد، زیرا برخی علتهای آن خاموش و پنهاناند و ممکن است مدتها بدون علامت باقی بمانند.
محدوده طبیعی کلسیمخون چقدر است؟
محدوده مرجع بیشتر آزمایشگاهها:
- ۸.۵ تا ۱۰.۵ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL)
مقادیر کمتر از ۸.۵ هیپوکلسمی محسوب میشود.
(برای دقت بالاتر، همیشه بهتر است کلسیم تصحیحشده بر اساس آلبومین بررسی شود.)
۸ علت پنهان و مهم کلسیمپایین
۱. کمبود ویتامین D (شایعترین علت)
ویتامین D برای جذبکلسیم از روده ضروری است. کمبود آن باعث میشود که با وجود مصرف کلسیم کافی، سطح خون همچنان پایین بماند.
شایع در:
- افرادی که کمتر در معرض نور خورشید هستند
- سالمندان
- افراد با رژیم غذایی محدود یا سوءتغذیه
- بیماران گوارشی
۲. مشکلات غده پاراتیروئید (هیپوپاراتیروئیدیسم)
غدد پاراتیروئید هورمون PTH را تولید میکنند که تنظیمکننده اصلی کلسیم خون است.
وقتی این غدد کمکار میشوند (بعد از جراحی تیروئید، بیماریهای خودایمنی یا ژنتیکی)، سطح کلسیم افت میکند.
۳. بیماریهای کلیوی
کلیهها در تبدیل ویتامین D به شکل فعال و حفظ تعادل کلسیم و فسفر نقش دارند.
در بیماری مزمن کلیه:
- ویتامین D فعال کم میشود
- فسفر بالا میرود
- کلسیم خون افت میکند
۴. کمبود منیزیم
منیزیم برای ترشح PTH و اثرگذاری آن ضروری است.
کمبود منیزیم میتواند باعث «هیپوکلسمی مقاوم» شود؛ یعنی با وجود مصرف کلسیم و ویتامین D، سطح کلسیم بالا نمیآید.
۵. پانکراتیت حاد
در التهاب شدید پانکراس، چربیها با کلسیم ترکیب میشوند و رسوب میکنند. همین موضوع سطح کلسیم خون را بهطور ناگهانی پایین میآورد.
این حالت معمولاً همراه با درد شدید شکم و بستری بیمار است.
۶. داروها
برخی داروها میتوانند باعث کاهش سطح کلسیم شوند، از جمله:
- بیسفسفوناتها (برای پوکی استخوان)
- فنیتوئین و فنوباربیتال
- برخی آنتیبیوتیکها
- داروهای شیمیدرمانی
- داروهای ادرارآور (در برخی موارد)
۷. جراحی یا برداشتن تیروئید یا پاراتیروئید
پس از جراحیهای گردن، ممکن است غدد پاراتیروئید دچار آسیب موقت یا دائمی شوند و کلسیم خون افت کند.
این وضعیت حتی ممکن است چند روز بعد از جراحی ظاهر شود.
۸. سوءجذب رودهای و بیماریهای گوارشی
شرایطی مثل:
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- جراحی بایپس معده
میتوانند جذب ویتامین D وکلسیم را مختل کنند و به کاهش تدریجی سطح کلسیم منجر شوند.
علائم کلسیمپایین؛ از خفیف تا اورژانسی
- بیحسی یا گزگز دستها، پاها، اطراف دهان
- اسپاسم و گرفتگی عضلانی (تتانى)
- ضعف و خستگی
- تپش قلب یا آریتمی
- اضطراب یا تحریکپذیری
- تشنج (در موارد شدید)
- خشکی پوست و ناخنها
- پوکی استخوان در موارد مزمن
علائم اورژانسی:
- اسپاسم شدید عضلانی
- تشنج
- اختلال سطح هوشیاری
- آریتمی خطرناک
- افت ناگهانی فشار خون
کلسیم بسیار پایین چه زمانی خطرناک است؟
- کمتر از ۷ mg/dL = خطر بروز نشانههای عصبی و قلبی جدی
- کمتر از ۶.۵ mg/dL = وضعیت تهدیدکننده حیات و نیاز به درمان فوری
سرعت افتکلسیم نیز مهم است؛ کاهش سریع حتی در مقادیر نزدیک نرمال میتواند علائم شدید ایجاد کند.
چطور کلسیم پایین را درمان یا کنترل کنیم؟
۱. درمان علت زمینهای
هیپوکلسمی همیشه نشانه یک مشکل دیگر است. بدون درمان ریشه، سطحکلسیم پایدار نمیماند.
۲. اصلاح کمبود ویتامین D
- مصرف ویتامین D خوراکی
- نور خورشید
- رژیم غذایی غنی از ویتامین D
۳. مصرف مکملکلسیم
بر اساس شدت هیپوکلسمی:
- خفیف: مکمل خوراکی
- شدید: تزریق وریدی کلسیم گلوکونات
۴. درمان کمبود منیزیم
اگر منیزیم پایین باشد، بدون اصلاح آن افزایش کلسیم بسیار دشوار است.
۵. مدیریت بیماری کلیوی
کنترل سطح فسفر، مصرف ویتامین D فعال و داروهای تنظیمکننده PTH.
۶. پایش مداوم سطحکلسیم
افرادی که داروهای مؤثر بر کلسیم مصرف میکنند یا سابقه بیماریهای تیروئید/پاراتیروئید دارند باید بهطور منظم آزمایش دهند.
پرسشهای متداول
آیا کلسیمپایین همیشه خطرناک است؟
اگر خفیف و مزمن باشد ممکن است بیعلامت باشد، اما افت ناگهانی یا مقادیر بسیار پایین میتواند تهدیدکننده باشد.
آیا تغذیه میتواندکلسیم را بالا ببرد؟
در موارد خفیف بله؛ اما اگر علت اصلی مشکلات کلیوی یا کمبود PTH باشد، تنها رژیم غذایی کافی نیست.
آیا هیپوکلسمی در کودکان شایعتر است؟
در نوزادان و کودکان با سوءتغذیه یا کمبود ویتامین D، بله.
چه زمانی باید به پزشک یا اورژانس مراجعه کرد؟
گرفتگی شدید، بیحسی مداوم، تپش قلب، تهوع شدید، تشنج یا علائم عصبی هشداردهنده.
منابع
- Cleveland Clinic – Hypocalcemiahttps://my.clevelandclinic.org
- CDC – Nutrition & Micronutrientshttps://www.cdc.gov
No. 17
۰۴/۰۹