احساس درد و سفتی شدید در شانه‌ها و لگن که اغلب صبح‌ها تشدید می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری التهابی شایع به نام پلی‌میالژی روماتیک (PMR – Polymyalgia Rheumatica) باشد. این بیماری که عمدتاً افراد بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کند، از طریق یک آزمایش ساده خونی به نام ESR یا نرخ رسوب گلبول‌های قرمز (Erythrocyte Sedimentation Rate) قابل تشخیص و پایش است.
افزایش چشمگیر ESR در کنار علائم بالینی مشخص، یکی از معیارهای اصلی تشخیص PMR به شمار می‌رود.
پلی‌میالژی روماتیک چیست؟
پلی‌میالژی روماتیک یک بیماری التهابی است که با درد و سفتی ناگهانی و شدید در گروه‌های بزرگ عضلانی، به‌ویژه اطراف کمربند شانه‌ای و لگنی مشخص می‌شود. علت دقیق PMR هنوز ناشناخته است، اما پاسخ‌های خودایمنی و عوامل محیطی در شروع آن دخیل هستند.
علائم کلیدی پلی‌میالژی روماتیک:
– سفتی صبحگاهی: اغلب بیش از ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.
– درد عضلانی دوطرفه: در شانه‌ها، بالای بازوها، گردن، و لگن.
– علائم سیستمیک: تب خفیف، خستگی، بی‌اشتهایی و کاهش وزن.
– سن ابتلا: شیوع در افراد مسن‌تر از ۵۰ سال، به‌ویژه در دهه ۷۰.
نقش ESR در تشخیص PMR
ESR آزمایشی است که سرعت ته‌نشینی گلبول‌های قرمز در یک لوله آزمایش را در مدت یک ساعت اندازه‌گیری می‌کند. در حالت التهاب، پروتئین‌های فاز حاد مانند فیبرینوژن در خون افزایش می‌یابند و باعث می‌شوند گلبول‌های قرمز سریع‌تر به پایین ته‌نشین شوند، در نتیجه عدد ESR بالا می‌رود.
شاخص اصلی التهاب:
– در بیماران مبتلا به PMR فعال، سطح ESR معمولاً به شکل چشمگیری بالا می‌رود (اغلب بالای ۵۰ میلی‌متر در ساعت یا حتی بیشتر).
– افزایش ESR به همراه علائم بالینی ذکرشده، به پزشک کمک می‌کند تا PMR را از سایر دلایل درد عضلانی (مانند استئوآرتریت یا فیبرومیالژیا) افتراق دهد.
ESR طبیعی، PMR را رد نمی‌کند:
گرچه ESR بالا یک یافته رایج است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که در اقلیتی از بیماران (حدود ۵ تا ۲۰ درصد)، ممکن است ESR در زمان تشخیص در محدوده نرمال یا اندکی بالا باشد.
به همین دلیل، تشخیص PMR هرگز تنها بر اساس ESR نیست و باید **بالینی و با توجه به پاسخ به درمان** تأیید شود.
ارتباط حیاتی پلی‌میالژی روماتیک با آرتریت ژانت سل (GCA)
یکی از دلایل اهمیت تشخیص دقیق PMR، ارتباط نزدیک آن با بیماری جدی‌تری به نام آرتریت ژانت سل (Giant Cell Arteritis – GCA) است.
GCA یک واسکولیت التهابی است که عروق بزرگ، به‌ویژه شریان‌های گیجگاهی را درگیر می‌کند و می‌تواند منجر به کوری دائمی شود.
نکات کلیدی:
– PMR و GCA می‌توانند همزمان رخ دهند.
– در GCA نیز، ESR معمولاً به‌شدت بالا است.
– اگر یک بیمار PMR علائم GCA (مانند سردرد شدید جدید، درد فک هنگام جویدن یا مشکلات بینایی) نشان دهد، افزایش ESR باید سریعاً به مداخله درمانی فوری با کورتیکواستروئیدها منجر شود.
استفاده از ESR در پایش درمان
ESR نه‌تنها در تشخیص، بلکه در مدیریت درمانی PMR نقش محوری دارد.
درمان استاندارد پلی‌میالژی روماتیک شامل دوزهای پایین کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزولون) است.
– پایش پاسخ: با شروع درمان، هدف، کاهش سریع علائم درد و سفتی و همزمان کاهش سطح ESR به محدوده نرمال است.
– تشخیص عود: افزایش مجدد سطح ESR در بیماری که تحت درمان است، می‌تواند نشان‌دهنده عود بیماری یا شروع واسکولیت همزمان (GCA) باشد و دلیلی برای تنظیم دوز دارو است.
تفسیر ESR در کنار CRP
ESR اغلب با CRP (پروتئین واکنشی C) مقایسه می‌شود. در PMR فعال، معمولاً هر دو شاخص ESR و CRP بالا هستند.
CRP به دلیل نیمه‌عمر کوتاه‌تر، سریع‌تر تغییر می‌کند و می‌تواند معیار به‌روزتری برای پایش باشد، اما ESR به‌طور سنتی در تشخیص و پیگیری PMR نقش بسیار مهمی ایفا کرده است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا هر ESR بالایی نشان‌دهنده PMR است؟
خیر، ESR بالا در بسیاری از بیماری‌های التهابی، عفونی و حتی برخی سرطان‌ها دیده می‌شود. تشخیص PMR نیاز به علائم بالینی مشخص و رد سایر بیماری‌ها دارد.
۲. اگر ESR من نرمال باشد، آیا می‌توانم PMR داشته باشم؟
بله، در تعداد کمی از بیماران PMR، ESR می‌تواند در محدوده نرمال باقی بماند. بنابراین، اگر علائم بالینی PMR را دارید، پزشک ممکن است برای تأیید از سایر تست‌ها (مانند CRP یا سونوگرافی مفاصل) استفاده کند.
۳. آیا ESR بعد از درمان PMR باید کاهش یابد؟
بله، یکی از اهداف درمان با کورتیکواستروئیدها، کاهش سطح ESR به محدوده طبیعی است که نشان‌دهنده کاهش موفقیت‌آمیز التهاب است.
جمع‌بندی
پلی‌میالژی روماتیک یک سندروم التهابی است که با درد شدید عضلانی و سفتی مشخص می‌شود. ESR بالا یک علامت مشخصه و حیاتی در تشخیص PMR است و در کنار علائم بالینی، پزشک را به سمت تشخیص صحیح و شروع درمان هدایت می‌کند.
پایش دقیق این شاخص خونی در طول درمان، کلید موفقیت در کنترل بیماری و جلوگیری از عوارض جدی مانند آرتریت ژانت سل است.
منابع :
۱. [MedlinePlus – Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR) Test]
۲. [Cleveland Clinic – Understanding Polymyalgia Rheumatica (PMR)]
No.67
۰۴/۰۸