آزمایش TIBC (ظرفیت اتصال کلی آهن) تستی ارزشمند برای ارزیابی توان خون در اتصال و حمل آهن است. این آزمایش به ویژه در تشخیص بیماری‌های مرتبط با آهن، مانند کم‌خونی فقر آهن یا اختلالات اضافه بار آهن مثل هموکروماتوز، اهمیت دارد. با سنجش میزان کلی آهن قابل اتصال به ترانسفرین، TIBC دیدگاه دقیقی درباره‌ی متابولیسم آهن فراهم می‌کند و به تصمیمات بالینی کمک می‌کند.
آشنایی با آزمایش TIBC
تعریف و هدف
TIBC میزان کل آهنی را که ترانسفرین (پروتئینی است از گروه گلوبولین‌ها که در خون نقش حمل آهن را بر عهده دارد.) می‌تواند در خون متصل کند، اندازه می‌گیرد. ترانسفرین پروتئینی است که در کبد تولید می‌شود و مسئول انتقال آهن به مغز استخوان و سایر بافت‌هاست.
آزمایش TIBC معمولاً همراه با پنل آهن شامل:
- آهن سرم: اندازه‌گیری میزان آهن موجود در خون،
- ظرفیت اتصال غیر اشباع آهن (UIBC): مقدار ترانسفرین بدون آهن،
- اشباع ترانسفرین: نسبت آهن سرم به TIBC،
- فریتین: سنجش ذخایر آهن در بدن،
انجام می‌شود و برای ارزیابی علائمی مانند خستگی، رنگ‌پریدگی یا زردی تجویز می‌گردد.
محدوده‌ی طبیعی آزمایش
محدوده طبیعی TIBC معمولاً بین:
۲۵۰ تا ۴۵۰ میکروگرم در دسی‌لیتر (۴۴.۸–۸۰.۵ میکرومول در لیتر) است.
البته ممکن است بسته به آزمایشگاه یا وضعیت سلامتی فرد، اندکی تفاوت داشته باشد.
نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود. ممکن است نیاز به ناشتا بودن ۸ ساعته قبل از آزمایش باشد. مصرف داروهایی مانند قرص‌های ضدبارداری یا مکمل‌های آهن می‌تواند نتایج را تحت تاثیر قرار دهد و باید به پزشک اطلاع داده شود.
تفسیر نتایج آزمایش TIBC
افزایش TIBC
افزایش TIBC معمولاً نشان‌دهنده کمبود آهن است، زیرا بدن برای جبران کمبود، میزان ترانسفرین را بالا می‌برد.
دلایل افزایش TIBC:
- کمبود آهن در رژیم غذایی،
- خونریزی مزمن (مانند قاعدگی سنگین یا خونریزی گوارشی)،
- اختلالات جذب مانند بیماری سلیاک،
- حاملگی یا مصرف داروهای حاوی استروژن.
الگوی آزمایش:
- آهن سرم: پایین، TIBC: بالا، اشباع ترانسفرین: پایین (کمتر از ۲۰٪)، فریتین: پایین.
کاهش TIBC
کاهش TIBC معمولاً به دلیل اضافه بار آهن یا کاهش تولید ترانسفرین است.
دلایل کاهش TIBC:
- هموکروماتوز ارثی (جذب بیش از حد آهن)،
- تالاسمی یا کم‌خونی داسی شکل،
- التهاب مزمن (کم‌خونی بیماری مزمن)،
- بیماری‌های کبدی (مانند سیروز)،
- سوءتغذیه یا بیماری کلیوی.
الگوی آزمایش:
- آهن سرم: بالا یا طبیعی، TIBC: پایین یا طبیعی، اشباع ترانسفرین: بالا (بیش از ۵۰٪)، فریتین: بالا.
TIBC طبیعی
مقدار طبیعی TIBC معمولاً نشان‌دهنده تعادل مناسب آهن و ترانسفرین است، اما برای تفسیر دقیق‌تر باید با نتایج دیگر مانند فریتین و اشباع ترانسفرین همراه شود.
عوامل موثر بر نتایج TIBC
چندین عامل می‌توانند نتیجه‌ی آزمایش را تغییر دهند:
- بیماری‌های کبدی: تولید ترانسفرین را کاهش می‌دهند.
- التهاب مزمن: ترانسفرین به عنوان واکنش منفی در فاز حاد کاهش می‌یابد.
- داروها: قرص‌های ضدبارداری TIBC را افزایش می‌دهند، در حالی که مکمل‌های آهن یا تزریق خون آن را کاهش می‌دهند.
- وضعیت تغذیه‌ای: سوءتغذیه باعث کاهش تولید پروتئین و در نتیجه TIBC پایین می‌شود.
- همولیز: ممکن است سطح آهن سرم را به طور کاذب بالا ببرد و تفسیر TIBC را دشوار کند.
پیامدهای بالینی و پیگیری
نتایج غیرطبیعی آزمایش TIBC نیاز به ارزیابی بیشتر دارد:
- TIBC بالا: بررسی خونریزی‌های داخلی، کم‌خونی یا اختلالات جذب.
- TIBC پایین: انجام آزمایش‌های ژنتیکی برای هموکروماتوز یا ارزیابی عملکرد کبد.
اصلاح رژیم غذایی، درمان پزشکی مناسب و پیگیری منظم می‌تواند خطر عوارضی مانند بیماری قلبی (در اضافه بار آهن) یا کم‌خونی شدید (در کمبود آهن) را کاهش دهد.
جمع‌بندی
آزمایش TIBC ابزاری کلیدی در تشخیص و مدیریت اختلالات متابولیسم آهن است. افزایش TIBC معمولاً نشانه کمبود آهن و کاهش آن معمولاً نشانه اضافه بار آهن یا کاهش تولید ترانسفرین است. تفسیر دقیق این آزمایش باید در کنار سایر نتایج و شرح حال بالینی بیمار انجام شود. مشاوره با پزشک و پرهیز از خوددرمانی با مکمل‌ها اهمیت بالایی دارد.
منبع:
No. 21
۰۲/۰۴