تشخیص زودهنگام آسیب کبدی، نقش اساسی در پیشگیری از پیشرفت بیماری به سمت فیبروز و سیروز دارد. در گذشته، بیوپسی کبد تنها روش قطعی ارزیابی میزان فیبروز بود؛ روشی تهاجمی، دردناک و همراه با خطرات. اما امروزه با تکنولوژی الاستوگرافی گذرا (Transient Elastography) که با نام تجاری FibroScan شناخته میشود، پزشکان میتوانند میزان سفتی کبد را بهصورت غیرتهاجمی و دقیق بسنجند.
الاستوگرافی کبد چیست؟
الاستوگرافی (FibroScan) یک روش تصویربرداری مبتنی بر امواج صوتی با فرکانس پایین است که سفتی (الاستیسیته) بافت کبد را اندازهگیری میکند. این آزمون مانند سونوگرافی انجام میشود، بدون نیاز به بیوپسی یا بیهوشی، و فقط چند دقیقه طول میکشد.
هدف اصلی:
– ارزیابی مقدار فیبروز یا جایزخم در بافت کبد
– پایش بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B یا C، کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، PBC، PSC و سایر بیماریهای کبدی
نحوه انجام الاستوگرافی (FibroScan)
۱. بیمار به پشت دراز میکشد و بازوی راست خود را بالای سر قرار میدهد.
۲. پروب دستگاه روی فضای بین دندهها (محل کبد) قرار داده میشود.
۳. دستگاه پالسهای صوتی را ارسال کرده و بازتاب آنها از بافت کبد اندازهگیری میشود.
۴. نرمافزار دستگاه، سرعت عبور امواج را به عددی بر حسب کیلوپاسکال (kPa) تبدیل میکند که بیانگر سفتی کبد است.
مزایای الاستوگرافی نسبت به بیوپسی کبد
– غیرتهاجمی و بدون درد
– انجام سریع (در کمتر از ۱۰ دقیقه
– قابل تکرار برای پایش دورهای بیماری
– عدم نیاز به بستری یا بیحسی
– کاهش خطر خونریزی و عفونت
– ارائه اطلاعات کمی در مورد درجه فیبروز کبدی در لحظه
تفسیر نتایج FibroScan
مقدار سفتی کبد بر حسب kPa عددی از ۲ تا بیش از ۷۵ را نشان میدهد. هرچه عدد بزرگتر باشد، فیبروز شدیدتر است.
بهطور تقریبی (اعداد ممکن است بسته به نوع بیماری متفاوت باشند):
– ۲–۵ kPa: بافت کبد طبیعی
– ۶–۸ kPa: فیبروز خفیف (مرحله F1–F2)
– ۹–۱۲ kPa: فیبروز متوسط تا پیشرفته (مرحله F3)
– >13 kPa: سیروز کبدی (مرحله F4)
در برخی بیماریها مثل کبد چرب غیرالکلی، آستانهها ممکن است متفاوت باشند و پزشک بر اساس نوع بیماری تفسیر دقیق انجام میدهد.
عوامل مؤثر بر دقت نتیجه
– التهاب فعال کبد یا افزایش ALT ممکن است باعث افزایش کاذب سفتی شود.
– احتقان وریدی یا مصرف زیاد الکل قبل از تست، میتواند نتیجه را تغییر دهد.
– چاقی، آسیت یا فاصله زیاد بین دندهها ممکن است کیفیت سیگنال را کاهش دهد.
به همین دلیل، تفسیر نتایج باید با ارزیابی بالینی، آزمایشهای خون و تصویربرداریهای تکمیلی ترکیب شود.
ارتباط الاستوگرافی با مراحل سیروز
FibroScan میتواند بدون نیاز به بیوپسی، روند پیشرفت بیماری کبد را از فیبروز اولیه تا سیروز کامل مشخص کند:
- مرحله اولیه: افزایش خفیف سفتی، کبد هنوز عملکرد طبیعی دارد.
- مرحله میانی: کاهش جریان صفرا، آنزیمهای کبدی افزایش مییابند.
- مرحله پیشرفته: سفتی بالا، تغییرات ساختمانی کبد، علائم سیروز (آسیت، خونریزی گوارشی، ورم پا).
- مرحله نهایی: نشانههای کارکرد ناکافی، نیاز احتمالی به پیوند کبد.
کاربردهای بالینی رایج FibroScan
– پایش روند درمان بیماران مبتلا به هپاتیت ویروسی پس از شروع دارو
– تشخیص زودرس فیبروز در کبد چرب ناشی از چاقی یا دیابت
– ارزیابی اثربخشی داروهای ضدفیبروتیک
– جلوگیری از نیاز به بیوپسی مکرر
– غربالگری بیماران با افزایش مزمن آنزیمهای کبدی
محدودیتهای آزمون
– ممکن است در آسیت شدید، BMI بالای ۳۰ یا کبد کوچک دقت کاهش یابد.
– فیبروز بسیار ناهمگن گاهی نیازمند تصویربرداری ترکیبی (MRI Elastography) است.
– دستگاههای مختلف ممکن است خروجی عددی متفاوت داشته باشند، لذا همواره باید با همان دستگاه و توسط اپراتور خبره تکرار شود.
نکات کلیدی برای بیماران
– ناشتا بودن قبل از تست (حداقل ۲ ساعت) توصیه میشود.
– مصرف داروی خاص لازم نیست.
– نتیجه را باید با پزشک متخصص گوارش یا هپاتولوژی تفسیر کرد.
– این تست برای پایش طولانیمدت بیماری کبدی کاملاً مناسب و امن است.
FAQ (سؤالات متداول)
۱. آیا FibroScan میتواند سیروز را با قطعیت تشخیص دهد؟
در بسیاری موارد بله، اما در مراحل بسیار اولیه هنوز ممکن است نیاز به بیوپسی باشد تا نوع دقیق آسیب بررسی شود.
۲. آیا درد یا عارضه پس از تست وجود دارد؟
خیر. تست کاملاً بدون درد است و پس از انجام میتوان بلافاصله به فعالیت روزمره بازگشت.
۳. هر چند وقت باید تکرار شود؟
در بیماران مزمن کبدی، هر ۶ تا ۱۲ ماه بسته به شرایط بالینی تکرار میشود.
جمعبندی
الاستوگرافی (FibroScan) انقلابی در تشخیص غیرتهاجمی فیبروز و سیروز کبدی ایجاد کرده است. این روش سریع، ایمن و دقیق، امکان پایش سفتی کبد را فراهم میکند و به پزشکان کمک مینماید تا روند بهبود یا پیشرفت بیماری را بدون درد و خطر بسنجند. در ترکیب با آزمایشهای سرولوژیک و تصویربرداریهای دیگر، FibroScan یکی از مؤثرترین ابزارها برای حفظ سلامت کبد و جلوگیری از مراحل نهایی سیروز به شمار میآید.
منبع :
۱. [Mayo Clinic – Liver Fibrosis and Elastography]
No.126
۰۴/۰۷
