سرطان یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در ایران و جهان است. اما تشخیص زودهنگام، می‌تواند تفاوت میان یک درمان موفق و پیشرفت غیرقابل بازگشت بیماری باشد. یکی از ابزارهای مؤثر در این مسیر، مارکرهای سرطانی (Tumor Markers) هستند؛ مولکول‌هایی که می‌توانند حضور تومورها را حتی قبل از بروز علائم بالینی نشان دهند.
مارکر سرطانی چیست؟
مارکرهای سرطانی موادی زیستی هستند که در صورت وجود برخی سرطان‌ها، سطح آن‌ها در خون، ادرار یا بافت‌های بدن افزایش می‌یابد. این مواد می‌توانند شامل:
-
پروتئین‌ها
-
آنزیم‌ها
-
هورمون‌ها
-
و یا قطعات ژنتیکی
باشند و معمولاً از طریق آزمایش خون شناسایی می‌شوند.
مارکرهای شایع و سرطان‌های مرتبط
| مارکر | سرطان‌های مرتبط |
|---|---|
| PSA | سرطان پروستات |
| CA 125 | سرطان تخمدان |
| CA 15-3 / 27-29 | سرطان پستان |
| CEA | سرطان کولورکتال، معده، پانکراس |
| AFP | سرطان کبد، تومورهای بیضه |
| Beta-hCG | تومورهای بیضه، برخی تراتوم‌ها |
| Calcitonin | سرطان مدولاری تیروئید |
| NSE, ProGRP | سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) |
نقش مارکرها در تشخیص زودهنگام سرطان
-
غربالگری گروه‌های پرخطر (مانند PSA در مردان بالای ۵۰ سال)
-
کشف تومور پیش از بروز علائم واضح بالینی
-
تشخیص سریع‌تر نسبت به تصویربرداری یا معاینه فیزیکی
-
راهنمایی برای انجام بررسی‌های تکمیلی مانند MRI یا بیوپسی در صورت بالا بودن مارکرها
کاربردهای دیگر مارکرهای توموری
-
پایش روند درمان: کاهش سطح مارکر پس از درمان مؤید موفقیت آن است
-
تشخیص عود: افزایش دوباره مارکرها پس از درمان ممکن است نشانه بازگشت سرطان باشد
-
پیش‌آگهی بیماری: برخی مارکرها با شدت یا سرعت پیشرفت سرطان مرتبط‌اند
محدودیت‌ها و چالش‌ها
-
عدم اختصاصی بودن: برخی مارکرها در شرایط غیرسرطانی مانند التهاب، بارداری یا بیماری‌های خوش‌خیم نیز افزایش می‌یابند
-
عدم قطعیت: نرمال بودن مارکر لزوماً به معنای نبود سرطان نیست
-
نیاز به ترکیب با روش‌های دیگر: مانند تصویربرداری، نمونه‌برداری و معاینه بالینی
سؤالات رایج
▪️ آیا مارکرهای سرطانی برای غربالگری همه مفیدند؟
خیر. فقط برای برخی سرطان‌ها و در گروه‌های پرخطر پیشنهاد می‌شوند.
▪️ آیا بالا بودن یک مارکر یعنی سرطان داریم؟
خیر. تنها پزشک با توجه به شرح حال، معاینه و تست‌های تکمیلی می‌تواند تفسیر کند.
▪️ آیا انجام مرتب تست مارکرها از سرطان جلوگیری می‌کند؟
خیر. این تست‌ها پیشگیری نمی‌کنند، اما می‌توانند به تشخیص زودهنگام کمک کنند.
جمع‌بندی
مارکرهای سرطانی ابزاری قدرتمند در تشخیص زودهنگام، پیگیری درمان و پایش عود بیماری هستند. گرچه به‌تنهایی کافی نیستند، اما در کنار دیگر روش‌های تشخیصی می‌توانند موجب نجات جان افراد و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها شوند. انجام هدفمند این آزمایش‌ها، مخصوصاً در افراد دارای سابقه خانوادگی یا علائم هشداردهنده، اقدامی هوشمندانه در جهت پیشگیری و سلامت فردی است.
منابع :
Cleveland Clinic – Tumor Marker Blood Tests
No. 46
۰۱/۰۳
