متفورمین (Metformin) یکی از داروهای پرکاربرد برای درمان دیابت نوع ۲ است که در سال‌های اخیر نقش مهمی در درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نیز پیدا کرده است.
این دارو با بهبود مقاومت به انسولین، کاهش سطح هورمون‌های مردانه و تنظیم چرخه قاعدگی به افزایش باروری و کاهش علائم متابولیک در زنان مبتلا به PCOS کمک می‌کند.
اما پیش از شروع درمان با متفورمین و در طول مصرف، انجام برخی آزمایش‌های ضروری برای ارزیابی ایمنی، اثربخشی و پیشگیری از عوارض جانبی بسیار مهم است.
چرا متفورمین در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک تجویز می‌شود؟
متفورمین با بهبود عملکرد انسولین، اثرات متعددی در درمان PCOS دارد:
-
کاهش انسولین و به دنبال آن کاهش تستوسترون
-
بهبود تخمک‌گذاری و تنظیم پریود
-
کمک به کاهش وزن و چربی احشایی
-
کاهش سطح چربی خون و پیشگیری از دیابت
آزمایش‌های لازم قبل از شروع متفورمین در PCOS
| نوع آزمایش | هدف | اهمیت بالینی |
|---|---|---|
| FBS / HbA1c | بررسی سطح قند خون | تشخیص دیابت پنهان یا پیش‌دیابت |
| BUN، Cr، eGFR (آزمایش کلیه) | ارزیابی عملکرد کلیه | در نارسایی کلیه مصرف متفورمین ممنوع است |
| AST، ALT (آنزیم‌های کبدی) | بررسی سلامت کبد | در نارسایی کبد مصرف دارو باید محدود شود |
| ویتامین B12 | ارزیابی ذخایر ویتامینی | متفورمین جذب B12 را کاهش می‌دهد |
| LH، FSH، تستوسترون، DHEA-S | بررسی عدم تعادل هورمونی | تشخیص و پیگیری درمان PCOS |
آزمایش‌های پایش در طول درمان با متفورمین
✅ هر ۳ تا ۶ ماه یکبار:
-
قند خون ناشتا (FBS) و HbA1c
-
وزن، دور کمر، شاخص توده بدنی (BMI)
-
پیگیری منظم چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری
✅ سالانه یا در مصرف بلندمدت:
-
تست‌های عملکرد کلیه و کبد
-
سطح ویتامین B12
-
آزمایش‌های هورمونی در صورت نیاز و عدم پاسخ درمانی
علائمی که باید فوراً به پزشک گزارش شوند
-
تهوع، استفراغ یا اسهال شدید
-
خستگی، گزگز یا بی‌حسی اندام‌ها (نشانه کمبود B12)
-
قاعدگی نامنظم با وجود مصرف دارو
-
علائم هیپوگلیسمی در مصرف هم‌زمان داروهای قند خون
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا قبل از شروع متفورمین آزمایش خاصی لازم است؟
بله، بررسی قند، عملکرد کلیه و کبد و سطح ویتامین B12 ضروری است.
آیا متفورمین باعث کمبود ویتامین B12 می‌شود؟
در مصرف طولانی‌مدت بله. تست سالانه B12 توصیه می‌شود.
چه زمانی باید آزمایش‌ها را تکرار کنیم؟
اولین ارزیابی حدود ۳ ماه پس از شروع درمان و سپس هر ۶ تا ۱۲ ماه، با نظر پزشک.
جمع‌بندی
متفورمین دارویی مؤثر برای درمان PCOS است، اما نیاز به پایش منظم و انجام تست‌های اولیه و دوره‌ای دارد. برای اطمینان از اثربخشی و پیشگیری از عوارض:
-
قبل از شروع مصرف، آزمایش‌های قند، کلیه، کبد، ویتامین B12 و تست‌های هورمونی انجام شود
-
در طول درمان، وضعیت قاعدگی، قند خون، و سطح ویتامین‌ها بررسی گردد
-
همکاری نزدیک بیمار با پزشک، کلید درمان موفق است
منابع :
Mayo Clinic – Metformin and PCOS Treatment
LabTestsOnline – Monitoring Tests for Metformin
No. 66
۰۴/۰۴