پانل متابولیک پایه (BMP) یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های خون است که شامل ۸ تست مهم می‌باشد. این پنل اطلاعات ارزشمندی درباره قند خون، تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، وضعیت اسید–باز و عملکرد کلیه‌ها به پزشک می‌دهد. BMP معمولاً در اورژانس، بستری‌ها و چکاپ‌های عمومی برای بررسی علل خستگی، ضعف، تهوع، گیجی، مشکلات کلیوی و پایش داروها درخواست می‌شود
اجزای آزمایش BMP چیست؟
BMP معمولاً شامل ۸ مؤلفه است:
-
گلوکز → بررسی قند خون
-
سدیم، پتاسیم، کلراید → تعادل الکترولیت‌ها
-
دی‌اکسید کربن سرم (CO₂ کل ≈ HCO₃⁻) → وضعیت اسید–باز
-
اوره (BUN) و کراتینین → شاخص‌های اصلی عملکرد کلیه
-
کلسیم
بسیاری از آزمایشگاه‌ها همچنین آنیون‌گپ (Anion Gap) را محاسبه می‌کنند که در افتراق اسیدوز متابولیک کاربرد دارد
موارد کاربرد BMP
-
ارزیابی عملکرد کلیه‌ها (BUN/Cr بالا می‌تواند نشانه نارسایی یا کم‌آبی باشد).
-
بررسی تعادل الکترولیت‌ها و اسید–باز (سدیم، پتاسیم، کلراید و CO₂).
-
بررسی متابولیسم و قند خون (تشخیص و پیگیری دیابت).
-
پایش بیماران بستری یا داروهای خاص (مانند دیورتیک‌ها و داروهای فشار خون)
آمادگی و نمونه‌گیری
-
در برخی مراکز توصیه می‌شود ۸ ساعت ناشتا باشید تا قند خون دقیق‌تر سنجیده شود.
-
نگهداری درست نمونه برای جلوگیری از تغییر سطح CO₂ ضروری است
نکات تفسیر بالینی اجزای BMP
-
گلوکز: بالا → دیابت/استرس حاد | پایین → هیپوگلیسمی.
-
سدیم (Na⁺): هیپوناترمی یا هیپرناترمی معمولاً بازتاب اختلال مایعات و هورمون‌هاست.
-
پتاسیم (K⁺): تغییرات آن خطرناک است و روی قلب و عضلات اثر می‌گذارد.
-
کلراید و CO₂ کل: شاخص اسید–باز؛ کاهش CO₂ در اسیدوز متابولیک و افزایش آن در آلکالوز متابولیک.
-
BUN و کراتینین: شاخص‌های اصلی سلامت کلیه؛ نسبت BUN/Cr می‌تواند کم‌آبی یا علل پیش‌کلیوی را مطرح کند.
-
کلسیم: در سلامت استخوان، عضله و اعصاب اهمیت دارد
تفاوت BMP با CMP
-
BMP: شامل ۸ مؤلفه اصلی (گاهی بدون کلسیم = بیوشیمی ۷).
-
CMP: شامل ۱۴ مؤلفه (اجزای BMP + تست‌های کبدی و پروتئین‌ها). انتخاب به نیاز بالینی بستگی دارد
محدودیت‌ها و عوامل مداخله‌گر
-
داروها (دیورتیک‌ها، ACEI/ARB، مکمل‌ها) می‌توانند نتایج را تغییر دهند.
-
کم‌آبی یا مصرف زیاد مایعات بر سطح الکترولیت‌ها اثر می‌گذارد.
-
خطاهای پیش‌تحلیلی مثل باز ماندن لوله می‌تواند باعث افت CO₂ شود
سؤالات متداول (FAQ)
۱) آیا BMP نیاز به ناشتایی دارد؟
گاهی بله، مخصوصاً برای قند خون؛ بهتر است ۸ ساعت ناشتا باشید.
۲) اگر یک مؤلفه غیرطبیعی باشد یعنی بیماری دارم؟
نه لزوماً؛ تفسیر نتایج باید در کنار علائم و داروها انجام شود.
۳) CMP چه زمانی درخواست می‌شود؟
وقتی علاوه بر کلیه و الکترولیت‌ها، نیاز به بررسی کبد و پروتئین‌ها هم باشد.
۴) آیا آنیون‌گپ همیشه گزارش می‌شود؟
خیلی از مراکز آن را گزارش می‌کنند چون در افتراق اسیدوز کمک می‌کند.
جمع‌بندی
BMP یا بیوشیمی ۷ یکی از پرکاربردترین پنل‌های آزمایشگاهی برای بررسی وضعیت کلیه‌ها، الکترولیت‌ها، اسید–باز و قند خون است. این تست به پزشک کمک می‌کند علل علائمی مثل ضعف، تهوع، گیجی یا تنگی‌نفس را بهتر ارزیابی کند. تفسیر نتایج باید همیشه در بستر بالینی و همراه با سایر آزمایش‌ها انجام شود.
منابع :
MedlinePlus – Basic Metabolic Panel (BMP)
Labcorp – Basic Metabolic Panel
No. 124
۰۴/۰۵