فاموتیدین (Famotidine) از خانوادهٔ داروهای مهارکنندهٔ گیرندهٔ H2 است که برای درمان رفلاکس معده، سوزش سر دل و زخم‌های گوارشی استفاده می‌شود. این دارو با کاهش ترشح اسید معده عمل می‌کند. اما کاهش طولانی‌مدت اسید معده می‌تواند جذب ویتامین B12 از غذا را مختل کرده و در برخی افراد، به‌ویژه سالمندان یا مصرف‌کنندگان مزمن داروهای کاهندهٔ اسید، خطر کمبود B12 را بالا ببرد.
ارتباط علمی بین فاموتیدین و کمبود B12
-
سازوکار: برای جدا شدن ویتامین B12 از پروتئین‌های غذا به اسید معده و پپسین نیاز است. مهار اسید معده با داروهایی مانند H2 بلاکرها (فاموتیدین) یا PPIها، این فرآیند را مختل کرده و باعث «مال‌ابسورپشن B12 غذایی» می‌شود. در مقابل، B12 موجود در مکمل‌ها یا غذاهای غنی‌شده به اسید وابسته نیست و بهتر جذب می‌شود.
-
شواهد انسانی: مطالعات نشان داده‌اند مصرف روزانه و طولانی‌مدت (معمولاً بیش از ۱ سال) داروهای کاهندهٔ اسید، از جمله فاموتیدین، می‌تواند با افزایش خطر کمبود B12 همراه باشد. میزان ریسک در PPIها بالاتر گزارش شده، اما H2 بلاکرها هم بی‌تأثیر نیستند.
-
هشدار بالینی: کلینیک کلیولند اشاره می‌کند که مصرف طولانی‌مدت فاموتیدین ممکن است باعث کاهش B12 شود و بر دریافت کافی این ویتامین باید تأکید داشت.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
-
مصرف‌کنندگان مزمن یا طولانی‌مدت داروهای مهارکنندهٔ اسید.
-
سالمندان یا افراد با گاستریت آتروفیک (کاهش اسید معده).
-
کسانی که سابقه جراحی معده یا بای‌پس دارند.
-
افرادی با رژیم غذایی کم‌ویتامین B12 (مانند گیاه‌خواران سخت‌گیر)
علائم احتمالی کمبود ویتامین B12
-
خستگی، رنگ‌پریدگی و تنگی نفس خفیف (به دلیل کم‌خونی).
-
گزگز یا بی‌حسی دست و پا، اختلال تعادل یا حافظه.
-
التهاب زبان، کاهش اشتها یا کاهش وزن.
این علائم می‌توانند تدریجی و حتی بدون کم‌خونی آشکار ظاهر شوند.
چگونه می‌توان خطر کمبود B12 را مدیریت کرد؟
-
کمترین دوز، کوتاه‌ترین مدت: فاموتیدین را فقط در دوز مؤثر و مدت ضروری مصرف کنید و درمان را دوره‌ای بازبینی کنید.
-
تغذیه و مکمل‌ها: B12 موجود در مکمل‌ها و غذاهای غنی‌شده معمولاً جذب بهتری دارد و وابسته به اسید معده نیست.
-
پایش آزمایشگاهی: در مصرف طولانی‌مدت یا وجود عوامل خطر، پزشک ممکن است سطح B12 و در صورت نیاز MMA یا هموسیستئین را بررسی کند.
-
مشاوره پزشکی: در صورت داشتن علائم کمبود یا مصرف مزمن داروهای کاهنده اسید، با پزشک دربارهٔ آزمایش و راهکارهای جایگزین مشورت کنید.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا فاموتیدین به‌تنهایی باعث کمبود B12 می‌شود؟
بله، مصرف طولانی‌مدت می‌تواند جذب B12 از غذا را کاهش دهد؛ هرچند شدت آن معمولاً کمتر از PPIهاست.
۲) آیا مصرف مکمل B12 مفید است؟
بله، B12 موجود در مکمل‌ها یا غذاهای غنی‌شده به اسید وابسته نیست و به خوبی جذب می‌شود.
۳) هر چند وقت باید سطح B12 را چک کنم؟
برای همه افراد لازم نیست؛ اما در مصرف طولانی‌مدت یا وجود عوامل خطر، بهتر است با پزشک درباره پایش دوره‌ای مشورت کنید.
۴) مهم‌ترین علائم کمبود B12 چیست؟
خستگی، کم‌خونی، گزگز دست و پا، اختلال حافظه و تعادل.
۵) آیا باید فاموتیدین را به خاطر B12 قطع کنم؟
خیر. قطع دارو فقط باید با نظر پزشک و پس از بررسی مزایا و ریسک‌ها انجام شود.
جمع‌بندی
-
مصرف طولانی‌مدت فاموتیدین می‌تواند باعث کاهش جذب ویتامین B12 از غذا شود.
-
گروه‌های پرخطر شامل سالمندان، بیماران با اسید معده کم یا مصرف‌کنندگان مزمن داروهای کاهندهٔ اسید هستند.
-
راهکارها: کمترین دوز و کوتاه‌ترین مدت، تغذیه غنی از B12 یا مصرف مکمل، و در صورت لزوم پایش آزمایشگاهی.
-
همیشه درباره ادامه یا تغییر دارو با پزشک مشورت کنید.
منابع:
Mayo Clinic – Famotidine (Oral Route)
Cleveland Clinic – Famotidine Patient Information
No. 6
۰۴/۰۶