گرگرفتگی یکی از شایع‌ترین علائم یائسگی و دورهٔ پیش‌یائسگی (پری‌منوپاز) است. این حالت به صورت موج ناگهانی گرما در صورت، گردن یا قفسه سینه همراه با تعریق، تپش قلب خفیف و گاهی لرز پس از آن بروز می‌کند. بسیاری از زنان آن را به‌طور روزانه تجربه می‌کنند و در بعضی افراد حتی بیش از ۷ تا ۱۰ سال ادامه می‌یابد. خوشبختانه امروزه روش‌های درمانی مؤثر (هورمونی و غیرهورمونی) برای کنترل گرگرفتگی وجود دارد.
علائم و مدت زمان گرگرفتگی
-
شروع ناگهانی گرما و سرخی صورت و گردن
-
تعریق شدید در بالاتنه
-
تپش قلب و احساس خستگی
-
هر حمله بین ۱ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد
-
دفعات و شدت حملات در افراد متفاوت است
-
به طور میانگین بیش از ۷ سال ادامه دارد
علت گرگرفتگی چیست؟
مهم‌ترین علت، کاهش سطح هورمون استروژن در دوران یائسگی است. این کاهش باعث می‌شود هیپوتالاموس (مرکز تنظیم دما در مغز) به‌طور اشتباه تصور کند بدن بیش از حد گرم شده و با بازکردن عروق و تعریق، احساس گرما ایجاد کند.
-
نقش نورون‌های KNDy و گیرنده NK3 در این فرآیند ثابت شده است.
-
داروی جدید فزولینتان (Veozah) با مهار گیرنده NK3 می‌تواند دفعات و شدت گرگرفتگی را کاهش دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض گرگرفتگی‌اند؟
-
زنان سیگاری یا دارای اضافه‌وزن
-
برخی گروه‌های نژادی و قومی
-
افرادی با بیماری‌های تیروئید یا تحت درمان‌های خاص سرطان
-
مصرف بعضی داروها نیز می‌تواند محرک باشد
تشخیص گرگرفتگی؛ آیا آزمایش لازم است؟
اغلب تشخیص بر اساس علائم و شرح‌حال انجام می‌شود. گاهی برای رد علل دیگر، آزمایش‌هایی مثل:
-
FSH و استروژن (وضعیت یائسگی)
-
TSH (عملکرد تیروئید)
درخواست می‌شود.
درمان گرگرفتگی؛ مرحله به مرحله
۱. اصلاح سبک زندگی
-
خنک نگه داشتن محیط و نوشیدن مایعات خنک
-
پوشیدن لباس‌های لایه‌لایه
-
پرهیز از غذاهای تند، کافئین و الکل
-
کاهش وزن و ترک سیگار
-
روش‌های ذهن–بدن مانند CBT یا هیپنوتراپی
۲. هورمون‌درمانی (HRT/MHT)
-
مؤثرترین درمان برای گرگرفتگی‌های شدید
-
تجویز استروژن سیستمیک (همراه پروژستین برای زنان دارای رحم)
-
مناسب برای زنان زیر ۶۰ سال یا کمتر از ۱۰ سال پس از شروع یائسگی
-
دوز کم و کوتاه‌مدت توصیه می‌شود
-
منع مصرف در سابقه سرطان پستان، سکته، ترومبوز یا بیماری کبدی
۳. درمان‌های غیرهورمونی
-
داروهای ضدافسردگی با دوز کم (پاروکستین، ونلافاکسین، اسیتالوپرام)
-
گاباپنتین (مفید برای تعریق شبانه)
-
اکسی‌بوتینین یا کلونیدین در موارد خاص
-
فزولینتان (Veozah®): اولین داروی غیربدون هورمون تأییدشده توسط FDA
روش‌های مکمل
-
طب سوزنی، مدیتیشن و مایندفولنس (نتایج متناقض)
-
مکمل‌های گیاهی مثل فیتواستروژن‌ها یا کوهوش سیاه (با احتیاط و مشورت پزشک به دلیل احتمال عوارض کبدی)
نکات ایمنی
-
انتخاب درمان باید شخصی‌سازی‌شده باشد.
-
هورمون‌درمانی مؤثرترین روش است، اما همه افراد کاندید آن نیستند.
-
در صورت استفاده از فزولینتان، انجام آزمایش‌های دوره‌ای کبدی ضروری است.
-
درمان‌های رفتاری و CBT می‌توانند مکمل دارودرمانی باشند.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) گرگرفتگی چند سال طول می‌کشد؟
به طور متوسط بیش از ۷ سال و در برخی زنان بیش از ۱۰ سال ادامه می‌یابد.
۲) آیا درمان خانگی کافی است؟
برای موارد خفیف، بله. اما در علائم شدید نیاز به دارودرمانی وجود دارد.
۳) هورمون‌درمانی برای همه مناسب است؟
خیر؛ بسته به سن، زمان یائسگی و شرایط سلامتی فرد تعیین می‌شود.
۴) داروی جدید غیرهورمونی چیست؟
فزولینتان (Veozah®) که نیاز به پایش کبدی دارد.
جمع‌بندی
گرگرفتگی یک علامت شایع یائسگی است که به دلیل تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود. روش‌های درمان شامل اصلاح سبک زندگی، هورمون‌درمانی و داروهای غیرهورمونی مثل پاروکستین، گاباپنتین و فزولینتان هستند. انتخاب بهترین روش باید بر اساس شرایط فردی و مشاوره پزشکی انجام گیرد.
منابع:
Mayo Clinic – Hot flashes: Symptoms & causes
Cleveland Clinic – Hot flashes: Causes, symptoms & treatment
No. 18
۰۴/۰۶