دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) یک اختلال نادر است که با دفع حجم زیاد ادرار رقیق و تشنگی مفرط شناخته می‌شود. علت اصلی آن یا کمبود هورمون ضدادراری (وازوپرسین یا ADH) به دلیل نقص مرکزی در هیپوفیز، یا ناتوانی کلیه‌ها در پاسخ به این هورمون (نوع نفروژنیک) است. تشخیص دقیق نوع بیماری برای انتخاب درمان مناسب اهمیت حیاتی دارد و یکی از ابزارهای کلیدی در این تشخیص،تست وازوپرسین یا استفاده از آزمون محرومیت از آب به همراه تزریق وازوپرسین است.
وازوپرسین چیست و چه نقشی دارد؟
– هورمون ضدادراری از هیپوتالاموس ساخته و از هیپوفیز خلفی به خون ترشح می‌شود.
– با اتصال به گیرنده‌های V2 در کلیه، بازجذب آب در توبول‌های جمع‌کننده را افزایش داده و حجم ادرار را کاهش می‌دهد.
– در دیابت بی‌مزه، این مسیر مختل می‌شود و توانایی بدن در حفظ آب کاهش می‌یابد.
کاربرد تست وازوپرسین در تشخیص دیابت بی‌مزه
۱. تست محرومیت از آب همراه با تزریق وازوپرسین
– بیمار تحت محدودیت دریافت آب قرار می‌گیرد تا سطح اسمولالیته سرم افزایش یابد.
– سپس وازوپرسین (دسموپرسین – شکل مصنوعی ADH) تزریق می‌گردد و میزان تغییر حجم و غلظت ادرار اندازه‌گیری می‌شود.
۲. تشخیص نوع مرکزی یا نفروژنیک
– **دیابت بی‌مزه مرکزی:** پس از تزریق وازوپرسین، غلظت ادرار افزایش و حجم آن کاهش می‌یابد.
– **دیابت بی‌مزه نفروژنیک:** پاسخ ادرار پس از تزریق تغییر قابل‌توجهی ندارد.
۳. موارد استفاده دیگر
– ارزیابی ترشح ناکافی یا بیش‌ازحد ADH در بیماری‌هایی مانند سندرم ترشح نامتناسب ADH (SIADH).
– بررسی عملکرد کلیه در پاسخ به هورمون ضدادراری.
مراحل انجام تست وازوپرسین
– ثبت وزن، فشار خون و حجم ادرار در فاصله‌های معین
– اندازه‌گیری اسمولالیته سرم و ادرار پیش و پس از تزریق
– مانیتورینگ دقیق علائم کم‌آبی برای جلوگیری از خطرات در بیماران حساس
مزایا و محدودیت‌ها
– مزایا: مشخص کردن دقیق نوع دیابت بی‌مزه، کمک به انتخاب درمان (دسموپرسین برای نوع مرکزی، مداخلات دارویی–غذایی برای نوع نفروژنیک).
– محدودیت‌ها: نیاز به نظارت پزشکی نزدیک، خطر کم‌آبی شدید، و محدودیت استفاده در کودکان یا بیماران ناپایدار.
پرسش‌های متداول
۱. آیا تست وازوپرسین خطرناک است؟
در صورت انجام تحت نظر پزشک و با مانیتورینگ مداوم، ایمن است؛ اما احتمال کم‌آبی شدید وجود دارد که باید مدیریت شود.
۲. آیا می‌توان بدون این تست نوع دیابت بی‌مزه را تشخیص داد؟
برخی آزمایش‌ها مانند اندازه‌گیری مستقیم سطح وازوپرسین یا کوپپتین در خون کمک‌کننده هستند، اما تست عملکردی پاسخ به وازوپرسین همچنان معیار استاندارد است.
۳. آیا این تست برای کودکان انجام می‌شود؟
در موارد ضروری و با شرایط کنترل‌شده انجام می‌شود، زیرا تحمل محرومیت از آب در کودکان محدود است.
جمع بندی
تست وازوپرسین یکی از تست های اصلی تشخیص دیابت بی‌مزه و تعیین نوع آن است. این آزمون با ارزیابی پاسخ کلیه‌ها به هورمون ضدادراری، مسیر درمانی صحیح را مشخص می‌کند. انجام آن باید در محیط تخصصی، با پایش دقیق وضعیت بیمار صورت گیرد تا خطرات احتمالی کنترل شود.
منبع :
– Mayo Clinic – Diabetes Insipidus Diagnosis and ADH Test
No.24
۰۴/۰۷
