آزمایش ANA (Antinuclear Antibody) یکی از مؤثرترین آزمایش‌های غربالگری برای تشخیص بیماری‌های خودایمنی است. وجود آنتی‌بادی علیه اجزای هسته سلول، نشانه‌ای از فعالیت غیرطبیعی سیستم ایمنی است که می‌تواند به تخریب بافت‌های سالم بدن منجر شود.
در بسیاری از موارد، ANA مثبت نشانه‌ی بیماری‌هایی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) یا تیروئیدیت خودایمنی است. اما وقتی این دو در یک فرد به‌طور همزمان دیده می‌شوند، نشان از الگوی پیچیده‌تر اختلال در تنظیم ایمنی بدن دارد.
ANA مثبت چیست و چه معنایی دارد؟
آزمایش ANA برای تشخیص وجود آنتی‌بادی‌هایی است که علیه ساختارهای درون‌هسته‌ای سلول‌ها ساخته می‌شوند.
نتیجه مثبت ممکن است در موارد زیر دیده شود:
– لوپوس سیستمیک (SLE) – بیش از ۹۵٪ بیماران ANA مثبت هستند.
– تیروئیدیت خودایمنی (هاشیموتو یا گریوز)
– سندرم شوگرن، اسکلرودرمی یا آرتریت روماتوئید
– حتی در درصد کمی از افراد سالم (مخصوصاً زنان و سالمندان).
نوع الگوی فلورسانس ANA (Homogeneous، Speckled، Nucleolar و غیره) می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر بیماری کمک کند. سطوح بالای ANA با تیتر ≥۱:۱۶۰ معمولاً اهمیت بالینی دارند.
التهاب تیروئید خودایمنی و ارتباط آن با ANA
در تیروئیدیت خودایمنی، سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی مانند Anti-TPO و Anti-TG علیه سلول‌های تیروئید تولید می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که در برخی بیماران، همراه با این آنتی‌بادی‌ها، تست ANA نیز مثبت می‌شود.
مکانیسم احتمالی ارتباط:
– فعالیت همزمان سلول‌های B خودایمن برای تولید آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن‌های هسته‌ای و تیروئیدی.
– پدیده اپی‌توپ اسپردینگ (Epitope Spreading) که در آن پاسخ ایمنی از آنتی‌ژن خاص به سایر بافت‌ها گسترش می‌یابد.
– وجود ژن‌های مستعد خودایمنی به‌ویژه در ناحیه HLA (مثل HLA-DR3 و HLA-DR4).
– افزایش سیتوکین‌های التهابی (مانند IFN-α) که در بیماری‌های خودایمن مشترک هستند.
به‌طور آماری، شیوع ANA مثبت در بیماران مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو بین ۳۰ تا ۵۰ درصد گزارش شده است و این درجات بالا در زنان بیشتر دیده می‌شود.
لوپوس و تیروئیدیت خودایمنی؛ هم‌زیستی دو اختلال در یک بدن
در بیماران مبتلا به لوپوس، احتمال بروز اختلالات تیروئیدی به‌طور چشمگیری افزایش دارد.
– حدود ۱۵ تا ۲۰٪ بیماران لوپوسی مبتلا به نوعی اختلال تیروئیدی هستند.
– از این میان، لوپوس + تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین ترکیب است.
– در برخی موارد، افزایش هورمون TSH یا وجود Anti-TPO حتی قبل از بروز علائم لوپوس دیده می‌شود.
وجود ANA مثبت در بیماران تیروئیدی می‌تواند سرنخی برای بررسی دقیق‌تر بیماران از نظر لوپوس پنهان یا نهفته (Latent Lupus) باشد.
علائمی که باید جدی گرفته شوند
در بیمارانی که هم ANA مثبت هستند و هم نشانه‌های تیروئیدیت دارند، علائم ترکیبی از دو بیماری ممکن است مشاهده شود:
علائم تیروئیدی:
– خستگی مزمن و کاهش تمرکز
– احساس سرمای مداوم (در کم‌کاری) یا تپش قلب (در پرکاری)
– افزایش وزن یا برعکس کاهش وزن
– تغییرات خلقی یا افسردگی
علائم لوپوس احتمالی:
– درد مفصلی، راش پروانه‌ای صورت
– حساسیت به نور خورشید
– تب یا التهاب مزمن خفیف
– درگیری کلیوی یا پوستی
وجود هر دو دسته علائم، به‌ویژه در زنان جوان با سابقه خانوادگی خودایمنی، باید منجر به بررسی دقیق‌تر شود.
تشخیص افتراقی و بررسی‌های آزمایشگاهی
برای افتراق بین لوپوس و تیروئیدیت صرف، انجام تست‌های تکمیلی ضروری است:
– ANA با تیتر و الگوی فلورسانس
– Anti-dsDNA و Anti-Sm برای تأیید لوپوس
– Anti-TPO، Anti-Tg و TSH برای ارزیابی عملکرد تیروئید
– ارزیابی CRP و ESR جهت سنجش التهاب سیستمیک
در صورت ANA مثبت همراه با Anti-TPO بالا، تشخیص ترکیب بیماری‌ها محتمل‌تر می‌شود.
درمان و مدیریت همزمان
هدف درمان، کنترل همزمان دو محور اصلی است:
۱. تنظیم پاسخ ایمنی بدن
۲. متعادل‌سازی عملکرد تیروئید
درمان‌های معمول:
– لووتیروکسین در کم‌کاری تیروئید خودایمنی.
– هیدروکسی‌کلروکین یا کورتون با دوز پایین در لوپوس فعال.
– در موارد شدید، استفاده از داروهای سرکوب‌کننده ایمنی (مانند آزاتیوپرین) ممکن است ضروری باشد.
– پایش منظم عملکرد کلیوی، کبدی و تیروئیدی برای جلوگیری از تداخل دارویی توصیه می‌شود.
چرا ارتباط ANA مثبت با التهاب تیروئید اهمیت دارد؟
وجود ANA مثبت در بیمار تیروئیدی گاهی تنها یک یافته تصادفی نیست، بلکه می‌تواند نخستین هشدار از یک خودایمنی چندسیستمی در حال شکل‌گیری باشد.
شناسایی زودهنگام این ارتباط به پزشک اجازه می‌دهد روند بیماری را کنترل کرده و از بروز عوارضی مانند آسیب کلیوی، درگیری بافت پیوندی یا خستگی مزمن خودایمن جلوگیری نماید.
پرسش‌های متداول
۱. آیا ANA مثبت به‌تنهایی به معنی لوپوس است؟
خیر. ANA مثبت می‌تواند در بیماری‌های متعددی دیده شود، اما در صورت وجود علائم بالینی یا سایر آنتی‌بادی‌های اختصاصی، احتمال لوپوس بیشتر است.
۲. آیا همه بیماران با تیروئیدیت هاشیموتو نیاز به تست ANA دارند؟
در صورت وجود علائم سیستمیک (درد مفاصل، ضایعه پوستی، خستگی شدید)، انجام تست ANA توصیه می‌شود.
۳. آیا ANA مثبت قابل برگشت است؟
نه الزاماً، اما با کنترل التهاب خودایمنی و کاهش فعالیت بیماری، تیتر ANA ممکن است کاهش یابد یا پایدار بماند.
جمع‌بندی
ANA مثبت پلی ارتباطی میان بیماری‌های خودایمنی مختلف است. در بیمارانی که تیروئیدیت خودایمنی دارند، وجود این آنتی‌بادی می‌تواند زمینه‌ساز بروز یا تشدید لوپوس باشد.
پایش منظم، انجام آزمایش‌های تکمیلی، و درمان چندمحوری بر اساس همکاری متخصص غدد و روماتولوژیست، کلید مدیریت موفق این بیماران است.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Antinuclear Antibody (ANA) Test]
2. [Cleveland Clinic – Autoimmune Thyroid Disease and Lupus Connection]
No.51
۰۴/۰۸