در دنیای پیچیده تشخیص‌های بالینی، پروتئین واکنشی C یا CRP (C-Reactive Protein) یکی از مهم‌ترین ابزارهای آزمایشگاهی برای ارزیابی شدت التهاب در بدن محسوب می‌شود.
افزایش CRP می‌تواند نشانه‌ای از فعال شدن سیستم ایمنی در پاسخ به آسیب بافتی، عفونت، یا بیماری‌های خودایمنی باشد. اما تفسیر صحیح آن در افتراق بیماری‌های اتوایمیون فعال از سپسیس (عفونت سیستمیک شدید) نیازمند درک دقیق تفاوت‌های بالینی و دینامیک تغییرات این شاخص است.
CRP چیست و چگونه افزایش می‌یابد؟
CRP در کبد تولید می‌شود و تحت اثر سیتوکین‌های التهابی مانند IL-6، IL-1 و TNF-α ترشح می‌گردد.
در حالت طبیعی میزان آن کمتر از ۱ میلی‌گرم بر لیتر است، اما در التهاب‌های فعال می‌تواند تا چند صد میلی‌گرم بر لیتر افزایش یابد.
مهم‌ترین ویژگی‌های بیولوژیکی CRP:
– زمان افزایش سریع: ظرف ۶ تا ۸ ساعت پس از تحریک التهابی.
– نیمه‌عمر ثابت: حدود ۱۹ ساعت، که باعث می‌شود سطح آن مستقیماً شدت التهاب را منعکس کند.
– کاهش همزمان با قطع محرک التهاب (بر خلاف ESR که دیرتر کاهش می‌یابد).
CRP در بیماری‌های اتوایمیون فعال
در بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس (SLE)، آرتریت روماتوئید (RA) یا واسکولیت‌ها، سطح CRP اغلب تغییراتی با الگوی خاص دارد.
۱. آرتریت روماتوئید (RA):
– CRP معمولاً به‌طور قابل توجهی بالا می‌رود.
– با شدت التهاب و تخریب مفصلی ارتباط مستقیم دارد.
– کاهش آن می‌تواند بیانگر پاسخ مطلوب به درمان ضدالتهابی (DMARDs) باشد.
۲. لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE):
– برخلاف انتظار، در بسیاری از موارد حتی در فاز فعال SLE، CRP افزایش خفیف یا طبیعی دارد.
– علت آن، مهار تولید CRP توسط اینترفرون نوع I در لوپوس است.
– اگر CRP در یک بیمار لوپوسی به‌طور شدید بالا برود (بیش از ۲۰-۳۰ mg/L)، باید به سپسیس یا درگیری سروزی (پریکاردیت/پلوریت) مشکوک شد.
۳. بیماری‌های روماتیسمی دیگر:
– در واسکولیت‌ها و پلی‌میالژی روماتیکا ، سطح CRP معمولاً به‌شدت بالا بوده و با شدت التهاب همبستگی دارد.
– در اسکلرودرما و درماتومیوزیت، افزایش ملایم‌تر مشاهده می‌شود.
CRP در سپسیس؛ چرا به‌شدت بالا می‌رود؟
در سپسیس یا شوک عفونی، بدن دچار واکنش التهابی سیستمیک (SIRS) می‌شود که با ترشح گسترده سیتوکین‌ها همراه است. در این حالت CRP به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی تشخیص شدت عفونت عمل می‌کند.
ویژگی‌های CRP در سپسیس:
– افزایش سریع به بالای ۱۰۰ تا ۳۰۰ mg/L
– همبستگی با شدت پاسخ التهابی و خطر نارسایی چند اندام
– در کنار شاخص‌های دیگر مانند پروکلسیتونین (PCT) و لاکتات خون، برای تمایز سپسیس از التهاب غیرعفونی کاربرد دارد.
CRP بسیار بالا (>150) معمولاً در عفونت‌های باکتریایی شدید دیده می‌شود، درحالی‌که مقادیر پایین‌تر به نفع التهاب‌های خودایمنی بدون سپسیس است.
تفاوت‌های کلیدی میان CRP در لوپوس فعال و سپسیس
– در SLE بدون عفونت، CRP اغلب کمتر از ۲۰ mg/L باقی می‌ماند.
– در سپسیس یا عفونت همزمان در بیمار لوپوسی، سطح CRP معمولاً از ۱۰۰ mg/L فراتر می‌رود.
– اگر همراه با افزایش شدید CRP، لوکوسیتوز و تب مداوم نیز وجود داشته باشد، احتمال سپسیس بسیار بالاست.
نکته بالینی:
در بیمار مبتلا به لوپوس یا آرتریت با افزایش ناگهانی CRP، همیشه باید عفونت پنهان (مانند پنومونی، پیلونفریت یا زخم پوستی عفونی) بررسی شود.
تفسیر همزمان CRP با دیگر شاخص‌ها
برای تفسیر دقیق وضعیت التهابی، ترکیب CRP با سایر پارامترها بسیار مفید است:
– ESR: تغییر کندتر دارد و ممکن است پس از بهبود التهاب همچنان بالا بماند.
– پروکلسیتونین (PCT): اگر با CRP بالا همراه باشد → سپسیس تقریباً قطعی است.
– CBC: لوکوسیتوز با نوتروفیلی به نفع عفونت باکتریایی است.
– کشت خون: معیار نهایی اثبات سپسیس.
نحوه پایش بیماران و پیامدهای درمانی
– در بیماران تحت درمان با داروهای بیولوژیک یا ایمونوساپرسیو، اندازه‌گیری منظم CRP کمک می‌کند تا فعالیت بیماری از عفونت تفکیک شود.
– کاهش تدریجی CRP طی درمان نشان‌دهنده پاسخ مثبت دارویی است.
– افزایش مجدد CRP در بیمار پایدار، هشدار به عود بیماری یا عفونت ثانویه محسوب می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا CRP بالا همیشه نشانه عفونت است؟
خیر، CRP می‌تواند در التهاب‌های غیرعفونی مانند آرتریت یا جراحی هم بالا برود. اما سطح بالای بالینی (>100 mg/L) معمولاً به نفع عفونت شدید است.
۲. آیا در لوپوس فعال، CRP همیشه پایین است؟
در اغلب موارد بله، مگر اینکه عفونت، سروزیت یا پریکاردیت وجود داشته باشد.
۳. آیا CRP بهتر از ESR است؟
بله، چون تغییرات آن سریع‌تر و دقیق‌تر شدت التهاب را منعکس می‌کند. ESR برای ارزیابی مزمن‌تر مناسب‌تر است.
۴. آیا مصرف داروها روی CRP اثر دارد؟
بله، کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدالتهاب می‌توانند سطح CRP را کاهش دهند حتی در حضور التهاب فعال.
جمع‌بندی
تفسیر CRP در افتراق میان التهاب خودایمنی و سپسیس باکتریایی نیازمند تحلیل چندجانبه است.
در حالی‌که مقادیر خفیف تا متوسط اغلب با بیماری‌های اتوایمیون فعال دیده می‌شوند، سطوح بسیار بالا یا صعود سریع آن باید زنگ خطری برای وجود عفونت جدی تلقی شود.
بنابراین، CRP نه‌تنها نشانگر التهاب بلکه مسیرنمایی برای تصمیم‌های حیاتی درمانی در بیماران پیچیده روماتولوژیک و عفونی است.
منابع :
۱. [NIH – CRP in Autoimmune Diseases and Infections]
2. [MedlinePlus – CRP Blood Test Information]
No.66
۰۴/۰۸