طحال عضوی کوچک اما حیاتی در سمت چپ بالای شکم و زیر دنده‌هاست که با تصفیه خون، حذف گلبول‌های قرمز فرسوده، ذخیره پلاکت‌ها و حمایت از سیستم ایمنی نقش مهمی در سلامت بدن دارد. بزرگ‌شدن طحال یا اسپلنومگالی معمولاً به دلیل یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شود. این مشکل گاهی بی‌علامت بوده و به‌طور اتفاقی در معاینه یا تصویربرداری کشف می‌شود. تشخیص زودهنگام علت، برای پیشگیری از عوارضی مانند پارگی طحال یا اختلالات خونی ضروری است.
علائم شایع اسپلنومگالی
-
بی‌علامتی: بسیاری از بیماران علامت خاصی ندارند و اسپلنومگالی تنها به‌طور تصادفی کشف می‌شود.
-
احساس پری یا درد مبهم در سمت چپ بالای شکم که گاهی به شانه چپ انتشار می‌یابد.
-
سیری زودرس و کاهش اشتها به‌علت فشار طحال بزرگ‌شده بر معده.
-
خستگی، رنگ‌پریدگی یا کبودی آسان در صورت کاهش سلول‌های خونی (کم‌خونی، کاهش پلاکت یا گلبول سفید).
-
تب، گلودرد و تورم غدد لنفاوی در عفونت‌های ویروسی مانند مونونوکلئوز عفونی.
علل مهم بزرگ‌شدن طحال
-
عفونت‌ها: ویروس اپشتین–بار (EBV)، مالاریا، سل و سایر عفونت‌ها.
-
بیماری‌های کبدی: سیروز و پرفشاری ورید باب.
-
سرطان‌های خونی و لنفاوی: لوسمی، لنفوم و بیماری‌های تکثیری مغز استخوان (MPN).
-
اختلالات ایمنی و بافت همبند و برخی بیماری‌های ذخیره‌ای مانند بیماری گوچر.
روش‌های تشخیص
۱) معاینه فیزیکی
پزشک با لمس شکم در زیر دنده‌های چپ می‌تواند وجود طحال بزرگ را بررسی کند.
۲) تصویربرداری
-
سونوگرافی: ارزیابی اندازه طحال و بررسی فشار بر اندام‌های مجاور.
-
سی‌تی‌اسکن و MRI: برای اندازه‌گیری دقیق حجم، بررسی جریان خون و تشخیص آسیب‌های همراه.
۳) آزمایش‌های خونی کلیدی
-
CBC: ارزیابی کم‌خونی، پلاکت و گلبول‌های سفید. در هیپر‌اسپلنیسم معمولاً کاهش یک یا چند رده سلولی دیده می‌شود.
-
LFTs: بررسی عملکرد کبد و علل کبدی.
-
تست‌های عفونی هدفمند: مانند تست EBV در صورت شک بالینی.
-
آزمایش‌های ژنتیکی و هماتولوژیک: JAK2، CALR، BCR-ABL1 در موارد مشکوک به بیماری‌های مغز استخوان یا لوسمی
عوارض احتمالی
-
پارگی طحال: در اثر ضربه یا فعالیت شدید؛ می‌تواند باعث خونریزی داخلی خطرناک شود.
-
هیپر‌اسپلنیسم: برداشت بیش‌ازحد سلول‌های خونی و بروز کم‌خونی، کاهش پلاکت و نوتروپنی
اصول درمان و مراقبت
-
درمان علت زمینه‌ای (عفونت، بیماری کبدی، اختلال خونی یا خودایمنی).
-
پرهیز از ضربه و فعالیت‌های پربرخورد تا کاهش خطر پارگی.
-
اسپلنکتومی (برداشت طحال): فقط در موارد خاص؛ پس از آن واکسیناسیون و پیشگیری از عفونت ضروری است.
واکسیناسیون در بیماران با آسپلنی یا هیپواسپلنی
طبق توصیه CDC، بیماران باید واکسن‌های پنوموکوکی، مننگوکوکی، Hib و واکسن‌های روتین (آنفلوانزا، Tdap و…) را دریافت کنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
-
درد یا فشار مداوم در سمت چپ بالای شکم
-
تب طولانی‌مدت یا خستگی غیرقابل‌توجیه
-
کبودی یا خونریزی غیرعادی
-
پس از هر ضربه شکمی حتی خفیف، به‌ویژه اگر علائم شوک یا افت فشار خون وجود داشته باشد
جمع‌بندی
بزرگ‌شدن طحال یک علامت هشدار است، نه یک تشخیص نهایی. شناسایی علت با استفاده از معاینه، آزمایش خون و تصویربرداری و رعایت اقدامات ایمنی (پرهیز از ضربه، واکسیناسیون) می‌تواند عوارض را کاهش دهد و پیش‌آگهی بیمار را بهبود بخشد.
منابع :
Mayo Clinic – Enlarged spleen (Splenomegaly)
Testing.com – Complete Blood Count (CBC) and Related Tests
No. 44
۰۴/۰۵